De philharmonie zuidnederland gaat komend najaar op tournee met een van de meest toonaangevende klavecinisten van dit moment: Mahan Esfahani. “Als je een verkeerde toets aanslaat, zit je flink in de nesten.”
Door Mark van de Voort
Tingeltangel-spijkerbak, ratelende naaimachine of barokke synthesizer. De beledigende krachttermen die over het klavecimbel worden uitgestort, vertellen bitter weinig over de gracieuze klankschoonheid die het instrument na al die eeuwen nog oproept. Het barokinstrument beleefde in de twintigste eeuw een ware renaissance. Nog altijd putten componisten en popmusici inspiratie uit de kraakheldere, energieke klavecimbelklank.
Eén van de belangrijkste klavecimbelapostels van dit moment is het Iraanse/Amerikaanse toetsenwonder Mahan Esfahani (Teheran, 1984). Met de status van een rebelse popster tilt hij zijn favoriete instrument naar de moderne tijd. Niet alleen door flamboyante interpretaties van zijn lievelingscomponist Bach – waaronder een veelgeprezen opname van de Goldbergvariaties- maar ook als vurig pleitbezorger van eigentijdse muziek. Tijdens zijn concerten gaat Esfahani het liefst voor een uitdagende mix van oud en gloednieuw klavecimbelwerk. Op uitnodiging van dirigent Mario Brunello en philharmonie zuidnederland toert Mahan Esfahani eind november door Brabant en Limburg. Bachs Brandenburgse Concerten worden dan gekoppeld aan het bruisende Klavecimbelconcert van de Pool Henryk Górecki, wereldberoemd geworden door zijn wonderschone Derde symfonie uit 1977.
Als negenjarige kwam Esfahani in contact met de karakteristieke klank van het klavecimbel. Op een aantal bandjes die hij van zijn oom kreeg stonden Bach-opnames van Karl Richter. Een liefde voor het leven was geboren. Zoveel jaren later is Esfahani er nog steeds niet uit wat hem zo aantrekt in de klavecimbelklank. “Het is onbeschrijfelijk. Na twintig jaar kruip ik nog steeds achter het klavecimbel en speel. Maar wat het nu precies is, kan ik niet omschrijven. Het is die onzekerheid die me prikkelt. Want als je ergens zeker over bent, dat is alleen maar saai. Ik wil het mysterie zoveel mogelijk intact houden en op onderzoek uitgaan.”
Esfahani kwam ter wereld in Iran maar verhuisde met zijn ouders mee naar de Verenigde Staten. Hij studeerde klavecimbel bij Peter Watchorn in Boston en later bij zijn grote mentor, de Tsjechische klaveciniste Zuzana Ruzicková. Esfahani verhuisde zelfs naar Praag om bij deze legendarische klaveciniste te kunnen studeren, en hij woont er nog steeds. Vol ambitie strijdt hij voor een totale herwaardering van het klavecimbel. In zijn optiek is het barokinstrument absoluut geen ‘oud’ instrument. “Muziekinstrumenten zijn continu in ontwikkeling, kijk maar naar het traject dat de piano in al die eeuwen heeft afgelegd. Alleen de viool is min of meer hetzelfde gebleven, heel bijzonder natuurlijk. Ook het klavecimbel groeit mee met de tijd.” Zo heeft Esfahani een klavecimbel van de toekomst laten bouwen door de Fin Jukka Ollikka. “Een klavecimbel met een eigen klankbodem van koolstofvezel en een uitgebreid register met diepe bassen. Een wonder van een instrument. Het betekent voor mij gewoon meer geluid, meer repertoire en meer diepte. Zo af en toe reis ik met het instrument als een orkest of concertzaal ervoor wil betalen.”
Superinstrument of niet, het bespelen van ieder klavecimbel is geen sinecure, weet Esfahani. “Je moet heel precies te werk gaan. Als je een verkeerde toets aanslaat, zit je flink in de nesten. Dat hoor je meteen. Je moet als klavecinist continu in contact zijn en blijven met de snaren van je instrument.” Risico’s nemen hoort bij Esfahani’s raison d’être. Zijn hartstocht voor eigentijdse muziek is bewonderenswaardig. “Ik ben altijd op zoek naar goede muziek. Natuurlijk kun je teruggrijpen op het klassieke werk van Bach, Scarlatti, Rameau, het meeste van François Couperin. Als iets oud is, zou het per definitie meteen goede muziek moeten zijn, wat natuurlijk onzin is. Er is in het verleden ook heel veel middelmatigs gecomponeerd. Ik ben dieper en dieper in het repertoire gaan grasduinen.” Aanvankelijk speelde Esfahani klavecimbelmuziek van twintigste-eeuwse iconen als Ligeti en Martinu, maar zijn repertoire is alsmaar groeiende, vaak ook in combinatie met elektronica. Met philharmonie zuidnederland speelt hij Górecki’s enerverende Klavecimbelconcert. “Dat is zo’n direct, rauw en eerlijk werk. Je kunt het harde leven onder de knoet van het communisme erin terug horen. Górecki en zijn collega Penderecki zochten een antwoord in het geloof. Górecki gebruikt ook nooit meer noten dan nodig zijn. Ik ben verzot op dat stuk.”
Tijdens zijn optreden met philharmonie zuidnederland staan moderne klanken zij aan zij met Bachs Brandenburgse Concerten. “Bach kan dan ineens schokkend modern zijn, let maar op. Bezoek met een ruimdenkende houding mijn optredens. Het leven is echt te kort om je alleen maar aan één muziekgenre vast te klampen.”
Philharmonie zuidnederland olv Mario Brunello (directie en cello), met Mahan Esfahani (klavecimbel), tournee van 28 november t/m 1 december. philharmoniezuidnederland.nl
