Waarom de boekhandel zo worstelt met de digitalisering? “Een boek heeft geen aan- en uitknop. Het kan open en dicht, meer niet”, zegt Ton Harmes van boekhandel Dominicanen in Maastricht. Zijn humeur lijdt er niet onder. “Nee joh, dit is veel te leuk om te doen.”

De betrokkenheid vanuit de stad gaf zijn zaak vleugels, kijkt Ton Harmes terug op het voorjaar van 2014, toen de nationale boekhandelketen Polare failliet ging en hij de Maastrichtse dochter, gevestigd in de Dominicanenkerk, probeerde te redden. Hij zocht en vond nieuwe aandeelhouders – “mensen die betrokken zijn bij de stad, de kerk en de cultuur” – en haalde met crowdfunding ruim 100.000 euro op.

“We waren helemaal hyper”, zegt Harmes. “Door de crowdfunding konden we op korte termijn het assortiment weer op orde krijgen. Onze inkopers konden weer boeken bestellen. In de oude situatie waren ze een bestedingsmaximum van duizend euro per week gewend.”

De doorstart voelde als een bevrijding. Er was niet langer een directie die, op afstand, ons voortdurend onder druk zette maar niet luisterde naar de werkvloer. Nog steeds voelt het zo goed dat Harmes, bijna 67, niet van ophouden wil weten. “Nee, joh, dit is veel te leuk om te doen.”

Dat Boekhandel Dominicanen in Maastricht tien jaar geleden door The Guardian werd uitgeroepen tot mooiste boekhandel ter wereld heeft niet alleen te maken met de imposante 13de eeuwse Dominicanen-kloosterkerk waar ze is gevestigd, maar ook met de opvallende presentatie van de 55.000 titels. Op de lengteas van de kerk staat een enorme stalen constructie met twee verdiepingen vol boeken. De overlopen fungeren als ‘promenade architecturale’; van hieruit moeten in de loop der jaren honderdduizenden foto’s zijn genomen.

Ook vandaag leunen mensen met camera of mobieltje over de balustrade. Beneden kijken bezoekers, hun mond ver open, omhoog naar de restanten van de middeleeuwse muurschilderingen, de gotische gewelven en de glas-in-lood ramen. Op het priesterkoor, waar een espressobar met leestafel is ingericht, vertelt Harmes hoe hij in 1983 als manus van alles bij boekhandel Broese Kemink in Utrecht terechtkwam. Na tal van boekenbanen her en der vond hij een kwart eeuw later zijn zevende leven in de Dominicanenkerk in Maastricht, waar de nieuwe boekhandelketen Selexyz een van zijn winkels aan het inrichten was. Hij werd er manager. Selexyz redde het niet, net zo min als opvolger Polare – ten bewijze dat ketenvorming in de boekhandel een slecht idee is.

Hoewel de nationale boekomzet de afgelopen jaren is gekelderd, bleef Dominicanen volgens Harmes in de plus. “Gemiddeld hebben we zo’n drie procent omzetgroei per jaar. Al zullen we dat dit jaar, met zijn warme zomer, niet halen.” Lachend: “De vuistregel ‘vrouwen bloot, handel dood’ geldt nog steeds.”

Over de twee grootste gevaren voor de traditionele boekhandel, digitalisering en ontlezing, zegt Harmes: “Er zijn grofweg twee reacties. Een: ‘Shit, daar gaat mijn handel.’ En twee: ‘Wat gebeurt er eigenlijk?’ Ik herinner me de totale paniek die uitbrak toen Springer Verlag begin jaren tachtig de complete Beilstein, een chemische encyclopedie, op cd-rom uitbracht.”

Tal van boekhandels zijn intussen gesneuveld. De overlevers hebben zich aan de nieuwe situatie aangepast. “Een boek is een eenvoudig product. Er zit geen aan- en uitknop aan. Het kan open, en dicht. Meer niet. En eigenlijk weten we nog steeds niet waar het naar toe gaat.”

Dat het papieren boek het aflegt tegen de digitale versie, daar kan en wil Harmes niet aan. “Lezend leren gaat beter van papier dan van een scherm, dat is wetenschappelijk aangetoond. Bovendien laat lezen je de ruimte om je in te leven. Het zet je aan het werk. Bij andere media is dat niet zo, daar wordt alles voor je ingevuld.”

Omdat boekhandel Dominicanen veel toeristen trekt, besteedt Harmes veel aandacht aan wat hij het assortiment non-books noemt: van pennen tot paraplu’s, van magneetjes tot notitieboeken. “Laatst was er een groep Chinezen die allemaal zo’n klein notitieboekje kocht. Made in China. Dat gaat dan terug naar waar het is gemaakt.”

Dominicanen verkoopt ook cd’s en platen, sinds deze zomer op een aparte, nieuwe etage, parallel aan het twee verdiepingen hoge boekenrek. Daardoor is elders extra ruimte vrijgekomen voor het assortiment Engelstalige boeken. Wat weer alles heeft te maken met het groeiend aantal buitenlandse studenten in de stad, meer dan 10.000 inmiddels.

Zo blijft het voortdurend aanpassen aan de markt het motto. Ook in de digitale verkoop, al is dat aandeel nog geen vijf procent van de omzet. Harmes: “We huren een fietskoerier in die de bestelling bij de mensen thuis brengt, ook als ze in Bemelen wonen. Of op hun werk, dan wordt het geleverd tot aan het bureau.”

Als manager van een 1200 m2 grote boekhandel met zestien werknemers komt Harmes buiten de vakanties nog amper aan lezen toe. Soms, op een rustig moment, duikt hij tussen de rekken, pakt een boek en begint te lezen. Zoals laatst, The Siege of Acre 1189-1191, een boek van John D. Hosler over een van de historische christelijke kruistochten die stokte bij Akko (nu Israël). Dan schrikt hij pas op als hij een kuchje hoort, gevolgd door de opmerking: “Het is zeker spannend…”

Wat hij, ten slotte, zou doen om het lezen te bevorderen als hij minister van cultuur was? “Vasthouden aan de vaste boekenprijs. Keihard werken aan de laaggeletterdheid. En voorlezen aan kinderen, om ze vroeg aan de boeken te krijgen. Dat ze op hun veertiende iets anders gaan doen omdat de hormonen opspelen, is niet erg. Het komt wel weer terug, daar moeten we niet zo bang voor zijn. Mits het zaadje vroeg geplant is. Er moet een nationale strategie komen over hoe we omgaan met taal als zodanig.”

Dit is de zesde aflevering in een reeks van tien over boekhandels in tijden van internet en ontlezing.