Het oor leidt het oog en vice versa

In het nieuwe programma Reflex van De Link in Tilburg reageren componisten en muzikanten op beeldende kunst. Je gaat er anders door kijken, om vervolgens weer anders te gaan luisteren.

Museumbezoekers staan gemiddeld 28,63 seconden stil bij een kunstwerk. In minder dan een halve minuut consumeren ze een schilderij of beeld waar de maker waarschijnlijk dagen, weken zo niet maanden op heeft gezwoegd. Maar stel dat er muziek klinkt tijdens dat kijken? Dan blijft het oog waarschijnlijk langer hangen. Muziek is immers de kunst van het oprekken van de tijd door hem voelbaar te maken. En terwijl je je ogen makkelijk kunt dichtdoen of afwenden, kun je muziek veel moeilijker ontlopen.

Muziek heeft op zijn beurt iets te winnen bij de combinatie met beeldende kunst. In het visuele domein zijn bepaalde experimenten – abstractie, wilde expressie, leegte – veel breder geaccepteerd dan in de muziek, waar al snel laatdunkend wordt gesproken van ‘piepknor’ of zelfs ‘herrie’. Het oog kan dus houvast bieden voor wat het oor niet herkent.

Zie daar de basis voor Reflex, het programma waarin De Link in Tilburg sinds kort beide kunstdisciplines combineert. Componisten en muzikanten, veelal jong talent uit de regio, worden gevraagd te reageren op een tentoonstelling, een kunstwerk of het oeuvre van een artist in residence.

‘Het combineren van de twee disciplines is steeds logischer’, vindt ook Rob Moonen (Schaesberg, 1958), oprichter van het Tilburgse kunstinitiatief Park. ‘Veel kunstenaars rekken hun praktijk op en houden zich bezig met muziek en theater. Onder de naam Komma organiseerden wij al langer ontmoetingen tussen muziek en beeldende kunst. De samenwerking met De Link borduurt daar op voort.’

Een van de componisten die in Park van zich liet horen is Aura Bouw. Zij werd gevraagd te reageren op de tentoonstelling Uit de diepte van schilder Ronald Zuurmond en beeldhouwer Johan Tahon. ‘Ik kreeg de sleutels en had de hele ruimte voor mezelf’, vertelt ze. ‘De titel van de tentoonstelling riep iets bij me op wat versterkt werd toen ik een bijna geheel zwart schilderij met lichtpuntjes zag. Ik dacht aan een diepte met knipperende lichtjes, misschien een soort zeewezens. Het glazuur op de beelden, in blauwtinten en wit, trok meteen mijn blik en deed me denken aan de oceaan.’

Siem Ranoesetiko tijdens een concert in de expositie van Johan Tahon en Ronald Zuurmond in PARK in Tilburg. foto Paul Janssen

Zulke associaties vertalen zich in haar hoofd meteen in klankkleuren. ‘Mijn werk is altijd verhalend en hier dacht ik aan het afdalen naar de zeebodem, waarbij de sfeer in het begin heel donker is en de druk op je oren toeneemt. Maar dan verschijnt dat onderwaterleven in de vorm van losse tonen en wordt alles weer lichter.’

Bouw liet zich niet alleen door de kunst inspireren maar ook door de ruimte zelf, een acht meter hoge white cube met 250 vierkante meter oppervlak. ‘De akoestiek is bijzonder en daar wilde ik iets mee. Geluiden als de piepjes die klinken bij het intoetsen van de verwarming of mijn ring die tikt op de trapleuning. Die heb ik verwerkt in een soundtrack, die de basis vormt voor het werk voor gong, klankschaal en cymbalen met percussionist Siem Ranoesetiko. Ik heb alleen de grove opzet met mijn ideeën uitgewerkt en verder niets genoteerd, zodat de muzikant ruimte heeft zijn persoonlijkheid in de improvisatie te leggen. Dat doe ik pas sinds kort.’

Vanwege de losse opzet – alles is mogelijk – leent Reflex zich perfect voor dit soort experimenten. Dat merkten ze ook bij Witte Rook, waar saxofonist Hannah Koob was uitgenodigd te reageren op een installatie van Ole Nieling. ‘Nieling doet onderzoek naar geluk en de rol die samenzijn daarin speelt’, vertelt Esther van Rosmalen (Hilversum, 1970) van het Bredase podium voor beeldende kunst. ‘Hij had een geïmproviseerde keuken gebouwd waar mensen konden koken en praten. Niet heel concreet maar Koob bleek zich verdiept te hebben in het werk van componist Hans Kox, dat gezien kan worden als een persoonlijke zoektocht naar geluk. Zo ontstond een mooie parallel.’

‘Feedback die je anders in woorden krijgt: een godsgeschenk’

Voor een volgend project gaat de samenwerking nog een stapje verder. ‘Kunstenaars Floor Snels, Jetske van Dorp en Sofie Hollander hebben een film gemaakt die de gemeentelijke samenvoeging van de wijken Liniekwartier en Doornbos in beeld brengt als een huwelijksfeest’, vertelt Van Rosmalen. ‘Het is een bijzonder beeldende film, maar er zit geen geluid bij. Nu hebben we componist Eveline Vervliet, die net is afgestudeerd in Tilburg, gevraagd muziek bij de beelden te schrijven. De volgende keer dat we de film laten zien is het met live begeleiding.’

Een mooie bijvangst van Reflex is dat concertgangers en tentoonstellingsbezoekers mengen en dat er een kruisbestuiving ontstaat tussen het publiek van beide disciplines, dat vaak in gescheiden werelden leeft. Niet dat kunstliefhebbers altijd zullen begrijpen wat muzikanten bedoelen, is de ervaring van Bertil Neijts. In Hilvaria Studio’s, bij een tentoonstelling met werk van Marja Koenraad en hemzelf, werd gemusiceerd door Rianne Wilbers. ‘Als exposant word je uitgedaagd om de interpretatie van je werk in de muziek te herkennen. Het is feedback die je normaliter in woorden krijgt, als je die al krijgt. Het is een soort geschenk.’

Meer info: delink.nl