Op 27 en op 29 april vorig jaar stond Metallica in de Johan Cruijf ArenA. Vier maanden later trok de band opnieuw duizenden mensen in Nederland, deze keer naar de bioscoop: de twee shows van hetzelfde optreden in Texas waren wereldwijd te zien in filmzalen.
Enkele weken later stroomden de bioscopen opnieuw vol, nu voor de meest succesvolle concertfilm aller tijden: The Eras tour van Taylor Swift. Kort daarop stond de volgende concertfilm klaar voor de première: Renaissance: a film by Beyoncé.
Opvallend: bij Metallica kwam eerst de band zelf naar Nederland met zijn show, en daarna kwam de film. Bij Taylor Swift en Beyoncé is het andersom: beide zangeressen staan pas deze zomer in de ArenA. Hun fans zien de liveshow eerst in de bioscoop, dan pas in het stadion.
Beeld van de choreografie Stop Making Sense
Nog opvallender is überhaupt de terugkeer van de concertfilm. Natuurlijk, in de jaren 90, 00 en 10 bracht iedere artiest een live-dvd uit (vaak meerdere, sommige artiesten zelfs meer dan nieuwe albums), maar die kwamen vrijwel nooit in de bioscoop terecht.
Fraai is dat de concertfilm waar het in vele opzichten allemaal mee begon eind deze maand ook terugkeert in de bioscopen en filmhuizen. Stop Making Sense van Jonathan Demme, zijn registratie van het optreden van Talking Heads in het Pantages Theater in Hollywood in december 1983. Opvallende overeenkomst tussen Stop Making Sense en vooral de shows van Beyoncé en Swift is de choreografie. Ook in dat opzicht waren Talking Heads hun tijd ver vooruit.
Is Stop Making Sense een wonder van rust en concentratie of is er sprake van gebrek aan dynamiek?
Er is ook een enorm verschil tussen de jaren 80 van de vorige eeuw en nu. En dan heb ik het niet eens over de cameravoering en de snelheid van de montage. Vergeleken met de concertfilms van Beyoncé, Metallica en Taylor Swift is Stop Making Sense een, afhankelijk van smaak en wellicht leeftijd, wonder van rust en concentratie dan wel van gebrek aan dynamiek. Alleen al de tijd en ruimte die Demme gunt aan het neerzetten van de gettoblaster, aan de act met de schemerlamp: ongekend in 2023.
Het belangrijkste verschil is wat mij betreft de rol van het publiek. In Stop Making Sense zie je geregeld shots van de zaal en daarmee de bezoekers, je ziet ook schaduwen van handen meeklappen. Maar het publiek is in deze film een figurant. In beeld, en in geluid. Ik draaide laatst nummers van Stop Making Sense in de auto, en dacht dat ik per ongeluk een studioversie had opgezet, zó zacht staat het geluid van het publiek in de mix.
In de concertfilms van Metallica, Swift en Beyoncé speelt het publiek een hoofdrol, zowel in beeld als in geluid. Ik hoor en zie de bezoekers nadrukkelijk meezingen; van de meest uitzinnige fans zijn regelmatig close-ups te zien. Bij Stop Making Sense staan de muzikanten op een podium, en publiek in de zaal. Bij Metallica, Swift en Beyoncé is die scheiding er nauwelijks nog: hun uitlopers lopen dwars door het stadion. Een poging om de afstand die de grootschaligheid van hun show met zich meebrengt, op te heffen.
Jonathan Demme, Stop Making Sense (1983), gereviseerde versie. Van 11 januari in de bioscoop, voorpremières van 21 december.
