Rothko Chapel is Morton Feldmans eerbetoon aan Mark Rothko. WYNOLD VERWEIJ sprak met Rakhi Singh van Manchester Collective, dat het stuk uitvoert. ‘We willen de mensen het gevoel geven dat ze in de kapel zijn.’

‘Zijn beelden gaan tot de rand van het doek. Ik wilde hetzelfde effect creëren met de muziek, dat het alle acht hoeken van de zaal bereikt, dus niet vanaf een bepaalde afstand’, zei componist Morton Feldman (1926-1987) over zijn stuk Rothko Chapel en de inspirator ervan, de schilder Mark Rothko. 

Feldman had het over de veertien overweldigende zwart-paars-bruine panelen, sommige met twintig  agen verf, die Rothko (1903-1970) had gemaakt voor de Rothko Chapel in Houston, Texas. Het gelijknamige stuk voor altviool, sopraan, percussie en koor schreef hij in 1971, een jaar nadat Rothko uit het leven was gestapt. Zij waren vrienden, bewonderden elkaars werk – hoewel Rotho eens zei dat hij meer van Mozart hield.

Rothko Chapel, dat op 8 mei door Manchester Collective in DeSingel in Antwerpen wordt gespeeld, is een muzikale hertaling van de gelaagdheid van Rothkos doeken. De donkere kleuren refereren aan de atmosferische spanning die uitgaat van de lucht, vlak voordat een onweer dreigt los te barsten. De kleurblokken lijken transcendent te bewegen van het hier en nu naar een ruimte van tijdloosheid. De muziek sluit daarop aan met dwalende solo’s op de altviool, onrust van de pauken en onbestemde verlangens in Joodse melodieën. Het koor zingt in het midden van het stuk zo zacht dat dissonanties kunnen worden opgevat als de zeldzame twinkelingen die Rothkos schilderijen na lang kijken prijsgeven.

Rakhi Singh: ‘De stilte in de concertruimte is net zo krachtig als de geluiden, misschien zelfs meer dan dat.’ foto Robin Clewley

Rothko Chapel is de laatste twintig jaar ongeveer 130 keer in meer dan 25 landen uitgevoerd. Aan Rakhi Singh, violiste en artistiek geweten van Manchester Collective, de vraag wat haar ensemble nog kan toevoegen. Singh: ‘Deze muziek is geïnspireerd op een visuele kunstenaar en heeft daardoor zijn eigen vorm. De kapel is een vorm, de kapel is de ruimte die de schilderijen bevat. We willen de mensen het gevoel geven dat ze in de kapel zijn. Om dat gevoel te creëren werken we voor deze productie met een lichttechnicus; het idee is dat de belichting je helpt om volledig op te gaan in de muziek. De muziek is heel elementair en ik heb de indruk dat we alle bouwstenen tot onze beschikking hebben: de eenzame solostem van de altviool, de engelachtige stem van de sopraan, plus het koor (Sansara) dat verwijst naar de wolken en de textuur. Belichting en muziek werken dus heel nauw samen om een gevoel van intimiteit te realiseren. Het gaat erom dat de luisteraar er dichtbij komt.’ 

Donkere tinten vormen een van de schakels die Feldman en Rothko aan elkaar verbinden. De zware textuur en obscure kleurzetting in Rothko’s schilderijen worden vaak in verband gebracht met de diepreligieuze ondergrond die hij in zijn geboorteland Letland meekreeg. Met donkere, in zijn woorden ‘quasi-Hebreeuwse’, passages in het slot van het stuk verwees Feldman naar de Joodse geschiedenis; hij schreef het fragment toen hij 15 was. 

Mark Rothko, Broken Spectre

Rakhi Singh zegt het gevoel te hebben dat Rothko Chapel ‘echte puurheid’ ademt. ‘De stilte in de concertruimte is net zo krachtig als de geluiden, misschien zelfs meer dan dat. Daar hou ik van. Dit is het soort muziek waarbij Manchester Collective zich op zijn gemak voelt.’ De programmering van het orkest is vrijgevochten, steeds verrassend en, aldus Rakhi, altijd samengesteld vanuit het hart, niet academisch’. 

De musici van Manchester Collective staan bekend als extreem goede kamermuzikanten die gemakkelijk overstappen van een Haydn-strijkkwartet met partituur naar Zuid-Afrikaanse muziek die zij uit het hoofd spelen. Singh: ‘We stellen ons open en gul op, en nemen de gekste voorstellen serieus. Kunnen we dit zingen van het blad? Gaan we wandelen tijdens het spelen? Doen we dit of doen we dat? Welnu, iedereen heeft een ingesteldheid van: Okay, ja, laten we het proberen. Dat is ruimdenkend, dat is gul. Ik hou van heel hoog niveau, zeker, maar ook van gulheid’. 

Wat betekenen de doeken van Mark Rothko voor een musicus?

‘Ik hou van zijn visuele vibratie. Op de een of andere manier heeft hij de energie van de kleur gevangen. En het beweegt. Het consumeert je, maar het trekt je ook uit jezelf. Ik zie vibratie en geluid als iets universeels. Het universum vibreert letterlijk. En wij vibreren ook. Op de een of andere manier heeft Rothko dat vastgelegd op het doek. Het beweegt niet voor je, niet achter je. Het lijkt alsof het overal om je heen aan het bewegen is. Het is muziek.’

Wat wil Manchester Collective met het stuk teweegbrengen?

’Als je een soort magnetische kracht in de lucht kan voelen, heb ik het gevoel dat er iets met dit werk aan de hand is. Wie er ook in de zaal zit, hij of zij zal erbij zijn. Ik wil een sfeer van empathie, een gevoel van troost bieden. Het is moeilijk te beschrijven omdat het zo diep voelt, het is een gevoel van kalmte en totale ruimtelijkheid in jezelf. Maar ook in de ruimte waarin we allemaal samen bestaan, dus een verbinding. Verbinding met onszelf en met de andere dingen die groter zijn dan onszelf.’ 

Manchester Collective, Sansara, Muzikaal tribuut aan Mark Rothko. Op 08.05 in De Singel in Antwerpen. Aanvang 20.00 uur. desingel.be