Het Zuidelijk Toneel wrikt loden deur open

Eenzaamheid is een zware deur. Wat zit daar achter? Het Zuidelijk Toneel volstaat niet met spieden door het sleutelgat. In drie voorstellingen treden makers de eenzaamheid tegemoet. Dat is niet altijd onaangenaam, weet artistiek leider Piet Menu.

Honderd gesprekken voerde Het Zuidelijk Toneel, met makers en bezoekers. Hamvraag: welke thema’s moeten we tussen 2021 en 2024 aan bod laten komen? Eenzaamheid, klonk het uit een op de drie monden. Piet Menu: ‘Dat is veelzeggend. We stelden die vraag nota bene in de pre-coronatijd.’ 

HZT dook in boeken en onderzoeken over het onderwerp, maar meldde zich ook bij de Nationale Coalitie tegen Eenzaamheid. Tussen AH, DELA, Shell en 149 andere bedrijven en organisaties lijkt HZT een vreemde eend in de bijt. Maar wie de zuidelijke theatermakers volgt, weet beter. De samenleving is hun raison d’être, inspiratiebron en podium. 

Piet Menu: ‘Wij willen zo graag uniek zijn dat het ons
eenzaam maakt.’ foto Ingrid de Laat

Eenzaamheid associeer je met het individu dat verbondenheid mist. Terecht, maar loneliness is ook veelkantig en niet afkerig van vermomming. Dat bewijzen drie sterk uiteenlopende voorstellingen van HZT. Piet Menu: ‘In Hier zijn we koningen, met de ondertitel Verzwegen geschiedenis, komt eenzaamheid van groepen aan bod. Die kan ontstaan als de geschiedenis van jouw groep niet of amper in de geschiedenisboekjes staat.’ De bejubelde Nederlands/Brusselse slam poet Lisette Ma Neza geeft stem aan historie die vaak letterlijk en figuurlijk ongehoord is. Na lezing van een ijzersterke reeks levensverhalen die Karin Amatmoekrim voor De Correspondent schreef, voelde Lisette de lef om het lot van haar eigen familie te onderzoeken. Het voerde haar naar Rwanda, het land dat in 2001 een nieuwe vlag en hymne liet maken om de herinneringen aan de volkerenmoord te draperen en te overstemmen. In Hier zijn we koningen/Verzwegen Geschiedenis vervlechten theatermaker Ira Kip, rapper Winne en Lisette Ma Neza hun woordkracht, muziek en spel. Krachtig, sterk, bij vlagen anekdotisch.

Eenzaamheid vind je overal in de atlas, niet alleen tussen Eenum en Eerbeek. Ook in Brabant en Limburg loop je ertegenaan. Het Zuidelijk Toneel biedt troost: theatermaker Liliane Brakema, die met haar gedurfde Oom Wanja (2020) bij het NNT dubbelzes gooide, bezoekt wijken van de verschillende speelsteden. Oogmerk: gesprekken met bewoners voeren. Niet over koetjes, kalfjes, maar over eenzaamheid, verlangen, liefde, aarzeling, geluk en dood. Deze ontmoetingen zullen de inhoud en vorm van de voorstelling mede bepalen. Bovendien stappen per speelstad drie inwoners het podium op. Niet alleen vertrouwde speellocaties – Amsterdam, Breda, Tilburg – komen aan bod. Google Maps zal HZT ook naar Reusel-de Mierden, Uden en Waalwijk gidsen. Lokale guerrilla-marketing zal onderstrepen dat HZT eenzaamheid liefdevol de oorlog verklaart. 

Theater kan jodium zijn, bevestigt Piet. ‘Toch hopen we met Nacht in… vooral de tongen los te maken. Theater kan mensen een verhaal leren vertellen. Zij zijn de ervaringsdeskundigen, aan wie we graag het woord geven. Om die reden betrekken we ook de makers van de podcast Echt Gebeurd bij het project.’

De cast van What Ever Happened to Mr Pete? foto Sofie Knijff

What Ever Happened to Mr Pete? van Sarah Moeremans is de derde voorstelling die de eenzaamheid schampt. Vooral het ik loopt daarbij deuken op. ‘Wij willen zo graag uniek zijn dat het ons eenzaam maakt’, ziet Piet. ‘Op Insta, Facebook of Twitter laten we een beperkte versie van onszelf zien. Voor negatieve gevoelens is nog amper plek. Dat is spijtig.’ 

Een muur in What Ever Happened to Mr. Pete? splijt de speelvloer en tribune in tweeën. Vervreemding troef, waarbij de opgedeelde bezoekers zien hoe Pete een gesprek met zichzelf aangaat. Langzaam voltrekt zich een klein wonder: het sociale ongemak, de galgenhumor en David Lynch-achtige dissociaties laten het publiek niet verlangen naar een hulplijn van Korrelatie, maar leiden tot een besef van aanvaarding en verbondenheid. 

‘We weten in de 21ste eeuw niet zo goed raad met eenzaamheid’

Wat Piet vooral intrigeert, is onze dubbelhartigheid tegenover eenzaamheid. ‘Ze stoot af, maar trekt ook aan. Ze kan onvrij zijn, of zelfverkozen. De middeleeuwse non die zich vrijwillig liet inmetselen, is een ander verhaal dan de man of vrouw die de eenzaamheid van de drang naar uniciteit ervaart.’

illustratie Max Rijkers

Met de drie voorstellingen bestendigt HZT een lange traditie in de kunst en cultuur: eenzaamheid als scheppende kracht benutten. Makers lijken er wel bedorven pap van te lusten. Dat geldt zeker voor de romantici onder hen. Een wilde greep: het contactloze werk van schilder Edward Hopper, de films Paris, Texas van Wim Wenders en Lost in Translation van Sofia Coppola, de theatervoorstelling Een man alleen is in slecht gezelschap van Turbiasz, Van Dijck en Dehollander of de unheimische kijkdoosperformance Waldeinsamkeit van Benjamin Verdonck. 

‘Toch weten we in de 21ste eeuw niet meer zo goed raad met eenzaamheid’, stelt Piet. ‘Dat ongemak is de keerzijde van de emancipatie van het individu. We weten ook niet meer welke proporties bij eenzaamheid horen. We ervaren het al snel als groot of inktzwart.’ Een remedie? Theaterbezoek. Een zaal delen, verbindt mensen. Zelfs als er een muur in staat.

Zuidelijk Toneel: Hier zijn we koningen/Verzwegen Geschiedenis, t/m 29 maart. What Ever Happened to Mr. Pete?, tournee tot 12 mei. Nacht in… , van 6 mei t/m 9 juli. hzt.nl