Alleen echte overgave telt
De blikvanger van de tentoonstelling Echoes van schilder Jowan van Barneveld (1978) is, merkwaardig genoeg, een omvangrijk bouwwerk. Op de dag dat ik hem spreek wordt er nog druk gezaagd en getimmerd in het Museum Het Domein. Het ruikt naar vers hout. De installatie is een reconstructie op ware grootte van de zolder, eigenlijk de bovenverdieping van een tuinhuis, waar Nirvana-zanger Kurt Cobain in april 1994 zelfmoord pleegde.
“Kurt Cobain”, zegt Van Barneveld, “staat bij mij voor overgave, iets doen omdat je niet anders kan. Echte overgave mis ik in deze tijd heel erg.” Hij lacht verontschuldigend om zijn eigen grote woorden. “Cobain was voor mij een held, bijna een heilige. Zijn dood was een enorme schok, ik had het gevoel dat er iets definitief werd afgesloten.
In 1994 was Van Barneveld zestien. Toch is het te simpel om de Cobain-installatie af te doen als jeugdsentiment. Ook is het bouwsel niet bedoeld als eerbetoon of bedevaartsoord. Artistieke ingrepen om de plek des onheils een betekenis op te leggen ontbreken. Het is precies wat het is: een reconstructie, een haast naïeve poging om na te voelen en te begrijpen wat er is gebeurd. Als je er even over nadenkt, is de bouw zelf misschien wel een daad van overgave in de geest van Cobain. “Het moest gebeuren”, zegt Van Barneveld. “We zien wel wat het brengt. In ieder geval weet ik nu dat zoiets veel werk is!”
En de schilderijen? “Tja”, zucht Van Barneveld. “Die moeten we nog ophangen, maar die komen er eigenlijk wel een beetje lullig naast. Schilderen is zo indirect, er zit altijd iets tussen.” Hij gebaart naar de tientallen doeken die tegen de muur staan en zegt: “Misschien houd ik na de deze tentoonstelling wel helemaal op met schilderen.”
Het tuinhuis van Cobain is ook prominent aanwezig op wat Van Barneveld zijn “eerste schilderijen” noemt. Die werden gemaakt in 2005 en waren natuurlijk helemaal niet de eerste. In 2001 kwam hij van de Maastrichtse Academie, waarna hij zich vier jaar terugtrok omdat hij niet tevreden was over zijn werk. Hij experimenteerde met felle, harde kleuren en strakke vormen. “Ik was op zoek naar voorstellingen die voor iedereen hetzelfde betekenen”, vertelt hij. Op aanraden van Fons Haagmans, mentor van menig schildertalent, verruilde hij de olieverf voor acryl, waarmee je veel sneller en zakelijker kunt werken. Met het gebruik van anonieme foto’s van internet als basis voor zijn werk en het uitbannen van de kleur bereikte hij tenslotte de onpersoonlijkheid die hij nastreefde. Op de doeken doemt uit diepzwart het vermaledijde tuinhuis op, geluidloos en onheilspellend, als in een koortsdroom.
Er volgden andere landschappen in zwart en sinds 2007 schilderijen van poppodia. Behalve beeldend kunstenaar is Jowan van Barneveld ook gitarist. Met zijn band Viberider stond hij in 2007 op Pinkpop. In de podiumschilderijen gaat het om de spanning voor het optreden. Hiervoor gebruikt hij zelfgemaakte foto’s. Dat was een hele stap. Nog steeds is hij bang dat het te persoonlijk wordt.
Volgens de toelichting van het museum schildert Van Barneveld ‘hedendaagse sublieme voorstellingen’. Het sublieme is een oorspronkelijk achttiende-eeuws begrip voor de overweldigende ervaring van iets dat groter is dan wijzelf: een woest berglandschap, een storm op zee of de oorverdovende stilte na een veldslag. “Het sublieme?” lacht Van Barneveld. “Dat is niet zo moeilijk. Waarschijnlijk bedoel je dit?” Hij haalt een doek te voorschijn van een typisch romantisch boslandschap met een eenzame blokhut aan de waterkant. Natuurlijk wel in Van Barnevelds kenmerkende zwart, wat toch weer afstand schept. Hij schudt het hoofd: “Ik weet nog niet of die op de tentoonstelling komt.”
Het lijkt erop dat Van Barneveld de laatste tijd op een andere manier uit is op het sublieme, om die hoogdravende term dan toch maar te gebruiken. Op het meest recente schilderij in Het Domein is alleen met wat goede wil een grot of een staande figuur te herkennen. “Ik ben nu op zoek naar meer universele voorstellingen, misschien wel mythischer. Mijn eerdere werk is veel concreter en specifieker. Maar echt abstract zal het niet gauw worden. Dan gaat de verf de overhand nemen en dat wil ik niet. Helemaal zeker ben ik hier nog niet van, maar dat hoeft ook niet. Zo’n expositie hoeft niet ‘af’ te zijn. En misschien is het ook wel mijn laatste schilderij. De mogelijkheid er elk moment mee te kunnen ophouden, is heel belangrijk voor mij.”
Zoveel twijfel, zoveel zelfrelativering, je werk zo serieus nemen: dát is overgave.
Jowan van Barneveld – Echoes. Museum Het Domein, Sittard, van 21/1 t/m 5 april. www.hetdomein.nl. Tevens bij DSM, kantoor Sittard, t/m 28 februari.
