Tien jaar geleden waagde Jan Rot zich aan een Nederlandstalige versie van Bachs Matthäus Passion. Geen vertaling maar een “hertaling”, in de geest van het “meesterwerk van de Westerse beschaving”. Nu is er een tangoversie.

Zijn Nederlandstalige versie van de Matthäus Passion zorgde voor nogal wat opschudding in 2006, vertelt Jan Rot. “Ik kreeg brieven van twintig velletjes van dominees. En er waren koorleden die opstapten.” Behalve kritiek oogstte Rot ook lof. De dubbel-cd met het Residentie Orkest bezorgde hem zelfs zijn eerste gouden plaat. “Hij stond nummer 1 in de Mega Album Top 50, boven Prince en BLØF. Dat was een van de grootste momenten van mijn leven.”

Bijna een decennium later is er een swingende Zuid-Amerikaans gekruide versie, uitgevoerd door Tango Extremo. Voice of Holland-finaliste Pearl Jozefzoon neemt de vrouwelijke stem voor haar rekening. De rol van verteller werd omgeturnd van tenorpartij naar parlando, zodat Rot zelf ook aan de bak kan. Tijdens de concerten in Limburg wordt hij vervangen door Peter Faber omdat hij zelf op tournee is met een theaterstuk over Herman Brood, Chez Brood.

“Het is meer kleinkunst geworden”, zegt Rot over de nieuwe incarnatie van het passiewerk. “In plaats van een koor hoor je twee of drie stemmen, soms zelfs maar één. Dat maakt het toegankelijker; het is bijna popmuziek. Hoewel de noten natuurlijk nog steeds van Bach zijn, nemen de muzikanten van Tango Extremo meer vrijheid dan het Residentie Orkest. Zo’n accordeon die tegen de zang inspeelt, dat is geweldig! Maar de ontroering is er niet minder om. Je hebt stijve uitvaarten en begrafenissen waarbij wordt gelachen en gehuild. Het blijft in beide gevallen een afscheid.”

Bij de herneming nam Rot de gelegenheid te baat een paar schoonheidsfoutjes weg te poetsen – de abusievelijk Tiberias genoemde keizer werd veranderd in Tiberius. “Maar eigenlijk heb ik er verder niet veel aan veranderd”, geeft Rot toe. “Wel is het stuk ingekort van bijna drie uur naar twee keer een uur. Er zijn delen uitgehaald en veel aria’s worden niet herhaald zoals in het origineel. Maar de melodie is dezelfde en de tekst ook.”

Vijf jaar, af en aan, werkte Rot aan zijn hertaling van Bachs meesterwerk. Hij voelde dat hij dit moest doen, het project was geboren uit een innerlijk gevoelde noodzaak. “Veertien versies heb ik gemaakt. De eerste was heel wild. Dat heb ik weer teruggebracht. Daarna heb ik het stuk bijna omgewerkt tot opera en op een gegeven moment zelfs een broer van Jezus opgevoerd. Maar dan weet je dat je te ver gaat. “Wat zou Bach toestaan?”, vroeg ik mezelf telkens af. Want uiteindelijk schrijf je toch een libretto voor een componist. En ik had het idee Bach ook hier en daar te kunnen helpen. Hij moest het doen met de Bijbeltekst – die is nooit bedoeld om te zingen. Ik kon het doen met de noten en omdat ik me niet letterlijk aan het evangelie hield, kon ik de tekst beter op de noten passen.”

Het gaf hem de ruimte om de tweeduizend jaar oude tekst uit het Midden-Oosten dichterbij een hedendaags Nederlands publiek te brengen. “In de Bijbel wordt bijvoorbeeld over Petrus iets gezegd over de manier waarop hij communiceert. Hij kwam uit Galilea. Gezien vanuit Jeruzalem is dat een verschil als tussen Hengelo en Amsterdam. ‘Ik ken heel die kerel niet’, laat ik hem daarom zingen in plat dialect.’”

“Als je zo’n werk aan het hertalen bent, rek je eerst je eigen grenzen op. Er kwam in het begin veel kritiek op de tekst van het openingskoor: “Jezus! – Wie? – Je medemens!/ Jezus! – Waar? – Ze slaan hem lens!” Maar dat is precies wat er gebeurt! Dat moet je voelen. Ik had “medemens” ook kunnen laten rijmen op “vredeswens” of zoiets maar dat wilde ik niet. Als je hier niet in meegaat, dan is deze passie niet voor jou. Dan kom je maar niet luisteren.”

Voordat Rot zich aan de Matthäus Passion zette, had hij al veel ander werk van Nederlandse teksten voorzien, zowel klassiek als pop. Led Zeppelin vertalen of Bach – het maakt niets uit. Hoewel. “Duits is zelfs iets makkelijker dan Engels”, is zijn oordeel. “Maar het is waar dat ik de Matthäus Passion twintig jaar geleden nog niet had aangekund. En nu misschien ook niet meer. Misschien heb ik mijn grenzen van interpretatie bereikt en ga ik steeds meer letterlijk vertalen.”

Geen nood, want al Rots hertalingen zijn onlangs gebundeld en uitgebracht. Daar zitten nog flink wat werken bij die amper te horen zijn geweest. “Ik heb nog een voorraad liggen. Zo is Mahlers Lied van de aarde maar één keer uitgevoerd. Dat is toch jammer. Maar misschien heeft het gewoon tijd nodig. Het lijkt me heerlijk als het op mijn 74ste alsnog wordt opgenomen.”

Jan Rot/Peter Faber, Matthäus Passion. Op 4 maart om 20.00 uur in Stadsschouwburg Sittard-Geleen. uitbalie.nl dedomijnensittard.nl

Foto: Lou Beerens