Regisseur Johan Simons brengt al twaalf jaar het beschouwende werk van de misantroop Michel Houellebecq op het toneel. Nu herneemt hij het nog altijd actuele Platform, in combinatie met het cultuurpessimistische Onderworpen.

“Het liberale kapitalisme heeft het denken in zijn greep genomen; tegelijkertijd hebben ook het mercantilisme, de reclame, de absurde, schaapachtige cultus van het economisch rendement en de allesoverheersende, tomeloze zucht naar materiële rijkdom zich doen gelden. Erger nog, het liberalisme heeft zich uitgebreid van het economische naar het seksuele vlak. Alle sentimentele fabeltjes zijn aan diggelen geslagen.”

Michel Houellebecq schreef het in H.P. Lovecraft, gepubliceerd in 1991 en door de auteur omschreven als “mijn eerste roman”. Eigenlijk is het meer een literaire analyse of kritiek, maar het dunne boekje bevat alle ingrediënten van het dystopische wereldbeeld dat Houellebecq in zijn oeuvre uiteenzet. Het is een cultuurpessimisme met wortels die teruggaan tot Oswald Spenglers De ondergang van het avondland (1918). Niets nieuws onder de zon dus. Toch wordt de Fransman alom geprezen als visionair. Dat heeft minder met het werk zelf te maken dan met de tijd waarin het verschijnt. Een tijd van terrorisme, doemdenken en gevoelens van verlies. Een tijd waarin H.P. Lovecraft, een kwart eeuw na de eerste druk, opnieuw is uitgebracht, nu als een soort leeswijzer voor de rest van Houellebecq’s oeuvre.
Theatermakers waren er snel bij om de actualiteit van dat werk te onderkennen. En geen enkele zo snel en grondig als Johan Simons. De scheidend artistiek directeur van NTGent heeft zich sinds de eeuwwisseling goeddeels toegelegd op toneelbewerkingen van romans die resoneren in het heden. Zo bracht hij onder andere De vreemdeling van Camus en De asielzoeker van Arnon Grunberg op het toneel. Maar bij Houellebecq keert hij telkens weer terug. Het lijkt er steeds meer op dat hij systematisch, doch niet chronologisch, zijn oeuvre doorploegt.
Elementaire deeltjes (1998) was het eerste werk dat Simons onder handen nam. Houellebecq’s doorbraakroman laat zich lezen als een mission statement. Het is de antithese van Francis Fukuyama’s bijna triomfantelijke The End of History and the Last Man (1992), waarin de liberale democratie heeft gezegevierd en ideologieloze vrijheid gloort aan de horizon. Bij Houellebecq is het westen ingehaald door de erfenis van ’68, moreel bankroet, en is verdoving met seks en new age-opium het enige medicijn om de hopeloosheid mee te bestrijden. Simons vond de roman zo belangwekkend dat hij hem zelfs twee keer ensceneerde. Eén keer onder de titel Gen en één keer in het Duits als Elementarteilchen.
Daarna volgde in 2004 Platform. Een logische keuze drie jaar na de aanslagen op het WTC in New York, die met donderend geraas de  21ste eeuw inluidden en een nieuwe wereldorde aankondigden. Ook in Platform verstoren bommengooiende moslimextremisten het gezapige consumentisme van zij die niets meer hebben om voor te strijden. Hoofdpersoon Michel vlucht na de dood van zijn vader naar Thailand, waar hij met zijn nieuwe geliefde een reisorganisatie voor sekstoerisme opzet.

De noord-zuid economie wordt zo nieuw leven in geblazen. Alles lijkt pais en vree, voor zover je daarvan kunt spreken in zo’n geperverteerde vorm van ruilhandel, totdat Eldorado Aphrodite wordt opgeschrikt door explosies.
Na zijn tanden te hebben gezet in Platform, nam Simons een stap terug in Houellebecq’s oeuvre en richtte zich op zijn officiële debuutroman, De wereld als macht en strijd (1994). Net als Elementaire deeltjes is dit weer een bijna essayistische schets van de rot in de consumptiemaatschappij. Frustratie, liefdeloze seks en leeg individualisme zijn de hoofdingrediënten.
Inmiddels zijn we weer een reeks aanslagen in Londen, Parijs en Brussel verder. IS, Al Qaida en Boko Haram zijn dagelijkse kost. Elf jaar na de première heeft Platform niets van zijn actualiteit verloren. Sterker nog, het is alleen maar actueler geworden. In de herneming combineert Simons Platform met Onderworpen, naar Houellebecq’s meest recente roman. Onderworpen, uitgebracht vlak na het bloedbad in het Parijse theater Bataclan, is een toekomstroman. De nieuwe wereldorde is islamitisch en het westen heeft zich er zonder al te veel tegenstand naar gevoegd. In die zin kunnen boek en toneelbewerking worden gezien als een soort vervolg op Platform. Maar de combinatie met Platform heeft wellicht ook een andere reden. In dat stuk had Simons het werk van Houellebecq pas echt goed te pakken.
Het is ook geen sinecure om het beschouwende proza op het toneel tot leven te wekken. Dialogen zijn er amper, het merendeel van de tekst bestaat uit beschouwingen. In De wereld als macht en strijd loste Simons het op door er een drie kwartier durende monoloog van te maken. Levendig was die zeker maar de sociologische en historische context die zo’n groot onderdeel zijn van het boek, kwamen niet uit de verf. Elementaire deeltjes, daarentegen, was meer een soort literair verteltheater. Alleen in Platform waren de beschouwende teksten in balans met de handelingen, die als een spiegeling of omdraaiing van die tekst functioneerden. Het stuk had daarmee de impact van een mokerslag. Of zoals Volkskrantrecensent Hein Janssen zei: “Dit is het belangwekkendste theater in lange, lange tijd.”

NTGent met Action Zoo Humain Platform op 6 juni om 20.00 uur in Parktheater Eindhoven. Onderworpen op 7 juni in Parktheater Eindhoven.