Vroeger onderhielden kunst en religie harmonieuze betrekkingen. De manifestatie Rock my religion in Venray laat zien dat die relatie tegenwoordig gecompliceerder is, maar niet minder actueel.

Het onverbrekelijke huwelijk tussen kunst en geloof

Er klinkt geprevel. In het schemerdonker knielen tien, twaalf zwarte gestalten. Tegen de wand worden teksten uit de Bijbel, de Koran en andere heilige boeken geprojecteerd. De biddende figuren bewegen hun bovenlichamen langzaam op en neer, hun gezichten zijn verborgen achter zwarte sluiers. In eerste instantie is de aanblik enigszins macaber (‘Kinderen alleen toegang onder begeleiding’, staat er op de deur), maar dat gevoel verdwijnt. Geleidelijk word je deel van dit universele beeld van concentratie en overgave.

Dit werk, Abacus van Sergei Shutov, is het indrukwekkende startschot van de manifestatie Rock my religion. Het bevindt zich in de projectruimte van het Theehuis in het Venrayse Odapark. Vanuit het park voert een pelgrimstocht van ongeveer twee uur langs oude getuigen van het religieuze leven in het Peeldorp – kloosters, kapellen, wegkruisen – en werk van hedendaagse kunstenaars. Verder omvat de manifestatie onder meer een theatervoorstelling, een processie van vijf caravans die als educatief project langs scholen in de regio trekt en, vanaf eind november, de tentoonstelling De geweldloze en de gewelddadige in het Theehuis.
In de dagen van weleer was kerkelijke kunst vooral illustratie bij de verhalen uit de Bijbel. Vanaf de negentiende eeuw zochten kunstenaars andere manieren om religieuze gevoelens op te roepen. Sommigen maakten daarbij nog wel gebruik van traditionele of zelf ontwikkelde symboliek. Anderen meenden, bijvoorbeeld door middel van muziek of abstracte composities, een direct lijntje naar boven aan te leggen. De titel Rock my Religion is ontleend aan een film van de Amerikaanse kunstenaar Dan Graham uit 1982. Hij stelde daarin dat rockmuziek voor velen de plaats van religie had ingenomen. De popartiesten waren eigentijdse goden geworden – en zo gedroegen sommigen zich ook. Inmiddels liepen de kerken leeg en werden de bijbehorende symbolen en tradities, ook in de kunst, steeds meer een mikpunt van spot.
Tijdens de wandeling door Venray kom je al deze benaderingen van religie naast en door elkaar tegen. Vlakbij de kleine Sint Joriskapel, uiteraard voorzien van een beeldje van de heilige met de draak, staat één van de twee bijdragen van Erik van Maarschalkerwaard. Het is ook een kapelletje, maar het is een paar meter boven de grond verheven, als om God een stukje tegemoet te komen. Het door de dakgoten opgevangen hemelwater komt voor een deel terecht in een wijwaterbakje. De rest wordt via de regenpijpen, die tevens als poten van het bouwsel dienst doen, afgevoerd naar de aarde en brengt daar leven. Zowel in natuurlijke als in spirituele zin verbindt het water hemel en aarde.
Een meer directe verbinding met het hogere – haast letterlijk – biedt Helmut Smits. Hij plaatste een enorme foto van een blauwe hemel op een grasveld voor een flatgebouw. De foto is omgedraaid, zodat het tere en doorzichtige lichtblauw dat normaal net boven de horizon te zien is nu bovenaan zit. Vooral aan het einde van de middag, als de bomen aan de overkant van de straat hun schaduwen op het blauw werpen, wordt het stukje hemel op aarde haast tastbaar.
Ook ironie en spot zijn ruimschoots vertegenwoordigd. In het hart van Venray, vlakbij de Grote Kerk, ligt het voormalige klooster Jersualem, inmiddels in gebruik als gemeentehuis. Rondom ligt een stil park met oude bomen. In die idyllische omgeving, naast de laatste rustplaats van de zusters Ursulinen, huilt Christus in een opblaasbadje bloed (limonade) met tuiten om het leed der wereld. De rode spetters zitten op zijn borst, uit zijn haren schieten paddo’s op. Het werk van het Engelse duo Mally Mallinson en Shaun Doyle wekte aanvankelijk protesten op van de gemeente-ambtenaren. Pas na verloop van tijd verzoenden zij zich met de installatie.
Het mooiste van Rock my religion zijn misschien niet de afzonderlijke werken, maar de vermenging die gaandeweg optreedt met het bestaande religieuze erfgoed in Venray. Halverwege de wandeling passeer je de Lourdesgrot. Deze werd in het begin van de jaren negentig ontmanteld, maar in 1997 door buurtbewoners heringericht. Vroom? Nostalgisch? Of beide tegelijk? Aan de ene kant is de vormentaal van de beeldjes in de grot afkomstig van eeuwenoude voorbeelden. Dezelfde houdingen, dezelfde plooien kom je een half uurtje later tegen in de serie schitterende laat-middeleeuwse apostelbeelden in de Grote Kerk. Aan de andere kant keert de – met alle respect – enigszins kitscherige, sentimentele sfeer van de Lourdesgrot bijna ongewijzigd terug in het ironische werk van kunstenaars als Tanja Ritterbex, Jack Reubsaet of Christiaan Zwanikken, elders op de route. Kunst, camp en serieuze geloofsbeleving liggen ook in 2007 heel dichtbij elkaar.

Rock my religion, Odapark, Merseloseweg 117, Venray. Voettocht tot 4/11/2007, do-zo 12-17 uur. Tentoonstelling De geweldloze en de gewelddadige van 18/11/2007 tot 27/01/2008, di-zo 11-17 uur. Zie ook www.odapark.nl en het artikel over het werk van Bisscheroux & Voet in Zuiderlucht 6.

‘Clear blue sky’ van Helmut Smits, onderdeel van de kunstmanifestatie ‘Rock my Religion’ in Venray. foto Odapark