Er bestaat geen blauwdruk voor een Internationale Bau Ausstellung (IBA). Elke regio is anders, elke IBA moet zichzelf daarom uitvinden. Neemt niet weg dat elke IBA de stad of streek in kwestie ingrijpend wil veranderen. “Het gaat niet per definitie om de productie van het nieuwe, maar heel vaak om het invoegen in het bestaande, of zelfs om een sloopopdracht.”

Na de presentatie op 17 april van de 292 ingediende projecten is IBA Parkstad aan zet voor concrete vervolgacties. “Grondige studie van de ingediende projecten en een academische verdieping van de regio gaan hierbij hand in hand”, zegt Jo Coenen, curator van IBA Parkstad daarover. “We zoeken naar zowel een thematische samenhang tussen de projecten, als ook naar missing links in de regio. Het doel is om uiteindelijk een ruimtelijke samenhang te bewerkstelligen.”

Juist die samenhang is de laatste veertig jaar in Parkstad het probleem geweest, meent Coenen. “Met IBA Parkstad kunnen we aan de hand van de ingediende plannen en de zoektocht naar de missing links een structuurvisie ontwikkelen.” Inmiddels vinden gesprekken plaats met de indieners van projecten die op 17 april de kandidaat-status kregen.

De 292 projecten zijn grondig geanalyseerd: of en op welke wijze kunnen de ingediende projecten een ontwikkeling op gang brengen? Staflid Roel Meertens van IBA-Parkstad spreekt van een enerverend proces: ,,Je moet bedenken dat hiervoor geen format bestaat, IBA kent immers geen vaststaande procedures. We hebben dus gaandeweg zelf een methodologie ontwikkeld. Wel stonden drie thema’s vast die van belang zijn in de beoogde ‘Aufschwung’ van de regio. Die thema’s zijn: de flexibele stad, de energiestad en de recyclestad. Ze geven aan dat er voor Parkstad een aantal toekomstbestendige uitdagingen in het verschiet liggen op het snijvlak van duurzaamheid en economische ontwikkelingen. Ook zijn er, los van deze thema’s, een aantal speerpunten geformuleerd die inzichtelijk maken waar men in projecten extra op kan inzetten, zoals: leegstand, wonen en zorg, leisure en werkgelegenheid, mobiliteit, kennis- en energie-innovatie, ruimtelijke structuur, grens & centraliteit en regionale identiteit.”

De IBA-organisatiestructuur heeft de laatste maanden verder vorm gekregen. Jo Coenen: ,,We hebben drie werkvelden benoemd: praktisch, academisch en publiek. Bij ‘praktisch’ gaat het om de concrete begeleiding van ingediende projecten. Bij ‘academisch’ richten we ons op de mentale ontwikkeling van Parkstad. Die twee gaan hand in hand en worden door een staf, bestaande uit experts, aangestuurd. In elk van die indelingen staat een ander aspect centraal. Bij het onderdeel ‘praktisch’ kan dat variëren van onderwerpen over wonen, zorg, onderwijs en erfgoed tot zaken als landschap, energie en recycling. Bij ‘academisch’ draait het meer om het combineren van denk- en innovatiekracht. De samenwerking tussen Euregionale, nationale en internationale onderwijs- en onderzoeksinstituten staat hierbij centraal.”

Het onderdeel ‘publiek’ ten slotte richt zich primair op het bereiken van een mentale ontwikkeling binnen Parkstad. Coenen: “Daarbij moet een wisselwerking tot stand worden gebracht tussen de bevolking en de IBA-doelstelling. Communicatie, media, maar ook de wisselende werkhuizen waarin IBA Parkstad zich letterlijk in de wijk presenteert, behoren tot het domein van ‘publiek’. De ingediende projecten worden bediend vanuit dit driepotige fundament, en worden begeleid door de experts op die specifieke deelgebieden.”

Nadere analyse van de ingediende projecten heeft geresulteerd in een schifting: ideeën die

richting geven, en ideeën die toekomst bepalen. Vliegwielen worden die binnen IBA Parkstad genoemd. Coenen: “Zo’n vliegwiel brengt geleidelijk een niet meer te stoppen beweging op gang. Zo’n vliegwiel geeft dan Schwung aan het gebied. In de Duitse taal spreekt men dan ook van een Schwungrad. Dat is precies wat we willen. We willen Schwung geven aan Parkstad door een aantal projecten te selecteren die op lange termijn een positief effect genereren in de regio.”

Het schoepenmodel van Jo Coenen.

Die stuwende effecten zijn voor het gemak onderverdeeld. Erfgoed, vastgoed en structuur zijn er daar drie van. De twee overige innovaties bevinden zich op technisch en sociaal-maatschappelijk vlak. Veel van deze effecten hebben betrekking op bestaande constructies, gebouwenensembles, wegen en landschappen. Het gaat dus niet per definitie om de productie van het nieuwe, maar heel vaak om het invoegen in het bestaande, of zelfs om een sloopopdracht. Dit vergt de komende periode dan ook een grondige analyse, inventarisatie en studie van Parkstad als gebied.

Een veelgehoorde opmerking is dat er verhoudingsgewijs weinig projecten zijn ingediend op gebied van kunst en cultuur, en economie. ,,Klopt”, zegt Jo Coenen. ,,We hebben dat zelf ook geconstateerd, en zijn bezig die aspecten, aangevuld met projecten over zorg en onderwijs, speciale aandacht te geven.”

De komende periode gaat het IBA-team aan de slag met de verschillende projectindieners. De projecten zijn voorlopig ingediend in drie categorieën: inspired, attention en kandidaat. IBA-staflid Roel Meertens: ,,We organiseren eerst een bijeenkomst voor ‘inspired’: mensen met ideeën die het verst verwijderd lijkt van concrete projectuitvoering. We proberen ook die groep, binnen de grenzen van het haalbare uiteraard, optimaal te faciliteren. Datzelfde geldt voor de ‘attention’ groep. Die indieners voldoen nog niet aan de IBA-criteria, maar hebben een dusdanige potentie dat ze gerichter worden opgepakt. Voor hen stellen we vanaf juni thematische tafels samen waar ze in contact komen met specialisten, die wij in stelling brengen.”

Daarnaast bestaat ook de mogelijkheid dat indieners met collega-indieners van soortgelijke projecten kennismaken. Hieruit kan een nieuwe samenwerking ontstaan die een meerwaarde geeft aan het project, en het mogelijk maakt dat het project uitgroeit naar de status van IBA Kandidaat. Meertens: “Dit zal denkelijk wel enige ‘Wirbel’ teweegbrengen. Ook zullen concrete vragen gesteld worden aan de indieners om de plannen nog scherper te krijgen. Het is een wisselwerking. Het vliegwiel is aangezwengeld, de beweging naar IBA Parkstad 2020 is in gang gezet.”