Klassiek pianist Ralph van Raat speelt Keith Jarrets legendarische The Köln Concert noot voor noot na. ‘Totaal idioot’, meldt hij vanuit de VS aan EMILE HOLLMAN. ‘Maar het is uit pure bewondering. Ik wil het genie van Jarrett doorgronden.’ 

Ralph van Raat is onderweg van Mendocino Californië, waar hij concerteerde, naar Halleluja Junction Nevada, waar zijn muzikale held John Adams geïnspireerd raakte om zijn gelijknamige compositie te schrijven. Af en toen stopt hij bij een tankstation om vragen te beantwoorden over zijn optreden in Antwerpen, waar hij het historische Keulse concert van Keith Jarrett gaat overdoen.

Nee, hij is niet bekend met de ode aan The Köln Concert van Keith Jarret die schrijver David van Reybrouck schreef voor De Correspondent waarin hij optekende dat het ’te belachelijk voor woorden is dat er muzikanten zijn die die improvisatie zo vlekkeloos mogelijk proberen na te spelen.’  

‘Het zegt meer over Van Reybrouck dan over de musici die dit soort dingen doen’, kaatst Van Raat, behalve pianist ook musicoloog, terug. 

Ralph van Raat: ‘Als je een eigen visie wil ontwikkelen moet je een muziekstuk eerst lezen.’ foto Heather Pinkham

Dat behoeft enige uitleg. Maar eerst nog even het al vaak vertelde verhaal over Jarretts Keulse concert. Het is 24 januari 1975 als de 29-jarige Keith Jarrett in de Renault 4 van contrabassist Manfred Eicher meerijdt van Zürich naar Keulen voor een concert in de Opera. Doodmoe en rammelend van de honger komt hij er aan om te constateren dat de concertpiano onvindbaar is; hij moet op een repetitiemodel spelen, een Bösendorfer. Jarrett kruipt achter de Bösendorfer – het stemmen duurt vijf uur. Even voor middernacht begint hij voor 1400 mensen aan het optreden. Keulse technici hebben de tegenwoordigheid van geest om het concert op te nemen; de plaat zal uitgroeien tot het best verkochte jazz piano concert aller tijden.

In Japan is The Köln Concert zo populair dat drie Japanners het noot voor noot transcriberen. Van Raat: ‘Echt ongelofelijk; het is een ontzettend complexe compositie. Dat hele vrije spel van Keith Jarrett staat in een ingewikkeld ritme. Het is nogal paradoxaal dat die vrijheid wordt gevangen in noten.’

Ralph van Raat (Naarden, 1978) speelt piano sinds zijn zevende. Als tiener ontdekte hij in de platenkast van zijn vader het Keith Jarrett Trio. ‘Vooral Never Let me Go vond ik geweldig: harmonische, sfeervolle en tijdloze muziek die extra kleur krijgt dankzij de touché van Jarrett en de waanzinnige percussie van Jack DeJohnette. Dat soort samenspel was helemaal nieuw voor mij.’

‘Als je een eigen visie wil ontwikkelen moet je een muziekstuk eerst lezen’

Naar eigen zeggen luisterde Van Raat van zijn elfde tot zijn veertiende non-stop naar grootheden als McCoy Tyner, Herbie Hancock en Chick Corea. ‘In mijn favoriete muziekwinkel in Amsterdam vond ik een transcriptie van The Köln Concert. Ook toen al ging ik niet meteen naar muziek luisteren als ik bladmuziek in handen krijg. Als je een eigen visie wil ontwikkelen moet je een muziekstuk eerst lezen. Het zag er ontzettend ingewikkeld uit, helemaal zwart van de noten. Ritmisch snapte ik het niet, ik kwam niet verder dan de introductie. Pas op mijn 22-ste ging ik verder met de partituur en beluisterde ik het voor de eerste keer. Dankzij het abstracte spel van Jarrett en de free jazz van Chick Corea ben ik de hedendaagse moderne muziek gaan ontdekken. Ik luister niet meer zo veel naar jazz, laat staan dat ik nog jazz speel, maar hun invloed is nog altijd groot.’

Keith Jarett in Keulen in 1975

Terug naar The Köln Concert en, impliciet, de kritiek van Van Reybroeck. ‘Het is natuurlijk totaal idioot om een stuk dat een improvisatie was te spelen van een genoteerde versie’ zegt van Raat. ‘Ik realiseer me heel goed dat je daarmee het risico loopt de essentie te verloochenen. En toch. Allereerst gaat het om de kwaliteit van het stuk, de meerstemmigheid, de vorm, de stilistische diversiteit: je hoort stijlen die toen erg populair waren, zoals het minimalisme van John Adams en Steve Reich maar ook de spiritualiteit van Arvo Pärt, gospel, jazz en een vleugje modernisme en niet westerse muziek. Een belangrijke reden voor mezelf is dat ik het genie van Jarrett wil doorgronden. Je kunt er niet altijd de vinger op leggen, maar veel geheimen worden prijs gegeven door de partituur; door die te lezen en te spelen kun je je een beetje in de geest van Jarrett verplaatsen, en begrijpen waar zo’n stuk vandaan komt.’

Ralph van Raat zegt het concert te willen spelen omdat hij ervan overtuigd is dat het niet alleen als improvisatie goed uitpakt, maar ook als compositie. ‘Ik wil laten horen dat een interpretatie door een klassieke musicus óók werkt. Bach kun je ook op honderd manieren interpreteren, en die muziek blijft ook overeind. In zijn tijd werd er heel veel geïmproviseerd en werd ook niet alles genoteerd. Die composities zijn vaak uitgeschreven interpretaties.’

Tijdens het Keulse concert lijkt Jarrett in vervoering te raken, hij murmelt mee, zijn voeten stampen. Doet Van Raat dat ook? ‘Nee, dat zou helemaal niet werken. Jarrett heeft zelf wel eens gezegd: ‘It should go as soon as it came’, al is dat stampen opgenomen in de partituur. Sommige tussenstemmen zijn geniaal; in de improvisatie moffelt hij die een beetje weg, maar ze zijn zo mooi dat ik er graag wat meer aandacht aan wil geven. Ik beschouw het als een nieuwe uitvoering; het is aan het publiek om te beoordelen of The Köln Concert stand houdt als compositie.’ 

Ralph van Raat, The Köln Concert en Children’s songs van Chick Corea. Plus film Keith Jarrett. The art of improvisation. Op 17/9 in De Singel in Antwerpen. desingel.be – ralphvanraat.com