Interview met Sandro Veronesi

vier centimeter hoge kapitalen. Vervolgens manifesteert zich het litteken bij zijn bovenlip. Het derde visitekaartje dat Sandro Veronesi (1959), door diverse critici terecht de grootste Italiaanse schrijver van zijn generatie genoemd, afgeeft zonder nog een woord te hebben gezegd is zijn T-shirt met het opschrift SCARS ARE TATTOOS WITH BETTER WORDS. We ontmoeten elkaar bij de slagboom die het luxueuze Toscaanse vakantiedorp Pineta di Roccamare afgrendelt voor onbevoegden. Een paar honderd meter verder, omsloten door een dicht vlechtwerk van pijnbomen, bevindt zich de betonnen bungalow waar Veronesi al sinds zijn jeugdjaren een deel van de zomer doorbrengt. Dit perceel lijkt verdacht veel op Riva Dorata, de plek waar de vader en zoon uit Veronesi’s debuutroman Waar gaat die vrolijke trein naartoe heen reizen om nog een laatste keer hun in beslag genomen woning in ogenschouw te nemen. Verder dan de slagboom en een onverbiddelijke bewaker komen ze echter niet. Minder apodictisch dan zijn tatoeage en T-shirt, even verontrustend en voor velerlei uitleg vatbaar als het litteken zijn de vele vragen die Veronesi’s romans opwerpen, met name zijn meest succesvolle en ambitieuze boek Kalme chaos, waarvan de verfilming nu in de Nederlandse bioscopen draait. Het is het dwarse verhaal van een dwarse man, Pietro Paladini, die na de plotselinge dood van zijn echtgenote besluit zich te onttrekken aan de voortrazende wereld met al zijn verplichtingen en verwachtingen door botweg elke dag post te vatten voor de basisschool van zijn dochter en te wachten totdat zij weer verschijnt. Net als de protagonisten in Veronesi’s andere romans is Paladini een geoefend observator, iemand die onthecht wenst toe te kijken zonder te willen deelnemen aan het leven en zijn verraderlijke verwikkelingen. De werkelijkheid wordt door hem bekeken alsof het een film is. Gezeten aan een van de drie ronde tafels op het terras van zijn vakantiewoning beaamt Veronesi dat, maar voegt eraan toe: “Meer nog dan dat mijn protagonisten de realiteit als een film beschouwen, zien ze die als een machine. En wat hun in de eerste plaats interesseert is hoe die machine werkt. Sterker nog: ze verkeren in de veronderstelling dat ze het mechaniek van die machine begrijpen, wat uiteraard een illusie blijkt te zijn. Overigens is die wens om zich buiten de werkelijkheid op te houden een attitude die niet alleen mijn personages kenmerkt. Een dergelijk personage is immers dominant in de literatuur van de burgerman. In de ridderroman hebben we nog te maken met personages die zich in de strijd gooien en permanent betrokken zijn bij alle gebeurtenissen. Daarna krijg je in de literatuur meer het solitaire type dat vaak met tegenzin deel moet nemen aan wat zich in de wereld afspeelt.” Terwijl de anti-helden van de romans Waar gaat die vrolijke trein naartoe, Nauwelijks aangeraakt en In de ban van mijn vader uiteindelijk door een duivelse tegenspeler in het brandpunt van de gebeurtenissen worden gesleurd, lijkt Pietro Paladini in Kalme chaos afstand te kunnen bewaren alsmede een zekere gemoedsrust. Of is dat slechts schijn? Veronesi: “Inderdaad. Hij wordt gered door zijn dochtertje, dat hem er uiteindelijk fijntjes op wijst dat hij het bij het verkeerde eind heeft. Zonder zich ervan bewust te zijn, is hij immers een soort clochard geworden.” Toch betekent Kalme chaos in veel opzichten een breuk ten opzichte van Veronesi’s vorige romans. De verteltrant is losser en brutaler, en ook de thema’s en de opbouw vertonen een eigenzinnige en tegendraadse signatuur. Maar behalve als een nieuwe fase in zijn schrijverschap beschouwt Veronesi Kalme Chaos als het gevolg van een bepaalde ontwikkeling die hij als schrijver en als mens heeft doorgemaakt. “Met deze roman heb ik oprecht geprobeerd mijn grenzen te verleggen en een werk te scheppen dat binnen mijn oeuvre meer op zichzelf staat. De inzet was ditmaal veel hoger – het was mijn ambitie om een boek te schrijven dat in compositorisch opzicht een moderne klassieker zou moeten worden, en tegelijkertijd wilde ik de hedendaagse tijd op een geheel nieuwe en verregaande manier belichten. Vergeleken bij mij mijn andere romans heb ik met Kalme chaos getracht onderdeel te worden van een bredere verteltraditie. Ik fantaseerde hoe het zou zijn om voortaan in één adem genoemd te worden met Italiaanse klassiekers als De onverschilligen van Moravia en de romans van Calvino. Dat was mijn droom, een boek schrijven voor het nageslacht, een boek dat een poging doet de mechanismen van de 21ste-eeuwse realiteit te beschrijven, een boek dat veel meer tentakels heeft in de wereld van nu dan mijn andere romans.” In vormtechnisch opzicht is het verschil met het beklemmende In de ban van mijn vader markant. Waar die roman geleidelijk naar een adembenemende en fatale finale toewerkt, daar begint Kalme chaos juist impetueus en uiterst dramatisch, om daarna een kalmer ritme aan te nemen. Volgens Veronesi is die evidente tegenstelling niet bewust gecreëerd, maar als vanzelf ontstaan. “De vertelwijze, de verteltijd en het ritme van een roman zijn zaken die maandenlang in mij gisten voordat ik daadwerkelijk begin te schrijven. Het begrijpen welke compositorische en stilistische route het idee voor een verhaal moet krijgen, gebeurt in een soort trance en komt voort uit een combinatie van instinct en ervaring. Als ik het idee heb, is het alsof ik een brandkast heb die door de handeling van het schrijven pas geopend kan worden.” Een van Veronesi’s zonen onderbreekt het gesprek en kondigt aan dat hij en zijn vriendjes naar het strand gaan. Voor een afspraakje met twee meisjes, fluistert Veronesi me toe. Het is inmiddels donker en met een zaklamp gaan de jongens op pad. Tijd voor een anekdote, besluit mijn gesprekspartner. Hij vertelt me dat Italo Calvino ook een vakantievilla bezat in dit pijnboombos aan de kust, waar hij vele zomers doorbracht en zelfs gestorven is. “Het verhaal gaat dat Calvino vaak ’s nachts over het strand wandelde met in zijn ene hand een zaklamp en in zijn andere een boek. Of het waar is, weet ik niet, maar dat doet er niet toe, het spreekt tot de verbeelding. Het is niet ondenkbaar dat Calvino hier zijn boek Il barone rampante heeft geschreven. Ik zie die baron gewoon in de pijnbomen hier rondom zitten…” Van Calvino’s baron in de bomen terug naar Veronesi’s Pietro Paladini, die overigens in eenzelfde soort vakantiewoning als waar wij ons nu bevinden zijn gestorven echtgenote aantreft. De kalme chaos die Pietro Paladini, de hoofdpersoon van de roman, ondervindt terwijl hij de wacht betrekt voor de school van zijn dochter, weerspiegelt zich ook in de schriftuur van de roman. Een duidelijke plot ontbreekt, er heerst een vrolijke anarchie van over elkaar heen buitelende gedachtesprongen, en de gebeurtenissen wervelen speels rond Paladini “Er bestaat in Kalme chaos alleen een plot in zoverre de protagonist een structurerend element is”, preciseert Veronesi. “Hij vormt een middelpuntzoekende kracht, een fysiek en ruimtelijk punt waaromheen alles draait en dat alles en iedereen aantrekt. Wat rond dwarrelt in de roman, doet dat niet zomaar, maar omdat het onderhevig is aan het zwaartekrachtveld dat Paladini vertegenwoordigt. In de verfilming van Kalme chaos is de acteur Nanni Moretti altijd in beeld. Alles gaat van hem uit en naar hem toe. In dat opzicht is de transformatie van het boek naar de film zonder meer geslaagd. Behalve met de gravitatiewet van Newton heb ik ook iets willen doen met de notie van Einstein dat de ruimte en de tijd gebogen zijn. Elke beweging in Kalme chaos is een terugkeer, namelijk naar de plek waar Pietro Paladini zich ophoudt. De werkelijkheid is nooit lineair, ze is een vorm van chaos – chaos als een hogere orde welteverstaan, niet als wanorde. Het is zoals wanneer je een elektriciteitskastje openmaakt en al die draden ziet. Bij de meeste mensen komt dat over als een onbeschrijflijke warboel, maar dat is het niet, het gaat alleen je verstand te boven.” Als gevolg van deze compositorische trouvaille is het ook moeilijk precies te zeggen welke thema’s Kalme chaos behandelt. Verlies en pijn, liefde en dood, vriendschap en verraad en tal van andere onderwerpen worden eerder geschampt dan aangesneden. “Dat klopt, want het enige echte onderwerp van de roman is het zich op een vaste plek bevinden en dan zien wat er gebeurt. Als gevolg daarvan zijn alle thema’s die de roman doorkruisen van secundaire aard. De beslissing van Paladini om daar te zijn bepaalt zowel de vorm als de inhoud. De thema’s zijn dat wat bij hem langskomt, dat wat de mensen aan hem vertellen; ze zijn niet vast te pinnen, ze cirkelen rond dat ankerpunt. In Kalme chaos worden veel dingen beschreven die mijn pad kruisten terwijl ik het boek schreef in een huis waar ik geen eigen kamer had en mijn drie zonen voortdurend in- en uitliepen. In mijn eerdere boeken had zoiets niet gekund, maar dit boek heeft nu eenmaal een zeer open structuur.” Pas aan het slot van de roman ontkoppelt Veronesi het anker dat zijn hoofdpersoon is. Net als de hoofdpersonen in zijn andere romans raakt hij op drift en dreigt zijn zo zorgvuldig bewaakte en geconstrueerde wereld ontmanteld te worden. Waarom houdt hij ervan zijn personages in moeilijkheden te brengen? “Ik doe dat nooit met voorbedachten rade,maar het is nu eenmaal altijd mijn overtuiging geweest dat de feiten steeds op een andere manier gaan dan je hebt voorzien. Het interesseert me dan ook wanneer mijn personages een realiteit ondergaan die niet meer beschermend of gepland is, een realiteit die voor hun ogen verbrokkelt, waardoor ook zij zelf niet langer als gestructureerde wezens kunnen opereren.” Behalve dat hij zijn personages het leven zuur maakt, lijkt Veronesi ook graag zijn lezers op het verkeerde been te zetten. In Kalme chaos vinden diverse onverklaarbare gebeurtenissen plaats waardoor de roman op zeker moment zelfs de kenmerken van een spookverhaal krijgt. Veronesi: “De werkelijkheid is niet een som die klopt, is geen symmetrische of geometrische aangelegenheid. Daarom is het ook zinloos en aanmatigend om van de dingen een sluitend geheel te willen maken. Dat moet je accepteren, zowel in het leven als in de literatuur. De lezer hoeft niet in alles bevredigd te worden, want ware literatuur is nu eenmaal niet therapeutisch of troostrijk.” Hij grijnst. Het litteken bij de bovenlip weifelt de grijns te accentueren dan wel te smoren. Tegelijkertijd heft de schrijver zijn handen. En nu, vanuit deze gezichtshoek, zie ik het: het getatoeëerde NO op de pols laat zich ineens lezen als ON. Alsof daar de schakelaar zit waarmee je de rechterhand kunt aanknippen, zodat hij begint te schrijven, verhalen begint te schrijven die zich afspelen in het zinderende spanningsveld tussen NO en ON. Sandro Veronesi: “Het is zinloos en aanmatigend om van de dingen een sluitend geheel te willen maken. Dat moet je accepteren, zowel in het leven als in de literatuur.” foto Peter Drehmanns Hoofdrolspeler Nanni Moretti als Pietro Paladini op de bank voor de school van zijn dochter in ‘Kalme chaos’. still uit film