Litouwen is niet alleen het land waar de Noord-Limburgse nertsenfokker Rien Leeijen fortuin maakte, om zijn miljoenen te spenderen aan oogvervuilende megaloodsen in zijn land van herkomst. Het is ook het land waar de Wit-Russische potentaat Loekasjenko vluchtelingen naar toe stuurt om Brussel te pesten. Zo neemt hij wraak tegen de EU-sancties en tegen het onderdak dat Litouwen biedt aan de Wit-Russische oppositie.
In de Litouwse hoofdstad Vilnius zag ik twee jaar geleden geluidloos hipsters voorbij zoeven op e-bikes, een suggestie van de lichtheid van het bestaan die contrasteert met de overal voelbare last van het verleden. Litouwen speelde tijdens de Tweede Wereldoorlog niet zo’n fijne rol in de Jodenvervolging; in het boek De rechtvaardigen van Jan Brokken staan een paar huiveringwekkende hoofdstukken over die episode.
In het plaatselijke Mo Museum kwam ik een anekdote tegen over de omgang met het verleden, over het debat dat in Vilnius werd gevoerd over de standbeelden op de Groene brug, de oudste oversteek over de rivier de Neris. Het ging om sculpturen van heroïsche arbeiders en soldaten uit de Sovjettijd. Het stadsbestuur wilde de beelden weghalen, maar wilde het nog prille gevoel van democratie niet frustreren.
‘Wat als er beelden van jonge katten voor in de plaats komen?’
Kunstcriticus en blogger Ernestas Parulskis bedacht een oplossing. Laat de stad twee bankrekeningen openen, stelde hij voor. Mensen die de beelden willen laten staan (‘Blijf met je poten van de kunst, barbaren!’) kunnen op de ene rekening storten, mensen die de beelden willen slopen (‘Weg met die Sovjet-rotzooi!’) op de andere. De groep die het meeste geld ophaalt, mag het geld spenderen aan het conserveren dan wel het neerhalen van de beelden.
Beide partijen gingen akkoord.
Parulskis merkte dat de voorstanders van de beelden niet zozeer bang waren voor het weghalen ervan, maar voor wat ervoor in de plaats zou komen. ‘Wat als er beelden van jonge katten voor in de plaats komen?’, vroeg hij zich af.
Iedereen enthousiast. Mensen zijn niet bang voor verandering, maar voor de onzekerheid die ermee gepaard gaat.
Waarna hij zijn broer, een kunstenaar, vroeg een fotomontage te maken van de brug met katten op sokkels. Het was die foto die me in 2019 op het spoor zette van dit verhaal.
Intussen zijn de sokkels nog steeds leeg. De onzekerheid over wat er voor in de plaats kan komen, is te groot.
WIDO SMEETS
