Willem Witsen (1860-1923) was er snel bij toen aan het eind van de negentiende eeuw de eerste draagbare camera’s op de markt kwamen. Hij maakte foto’s van zijn vrienden, fotografeerde op zijn vele reizen en experimenteerde met belichting en afdrukken.

Witsen gebruikte fotografie ook als hulpmiddel voor zijn schilderijen en etsen. In de expositie Willem Witsen – Stille kracht is de invloed van fotografie duidelijk zichtbaar. Soms lijken zijn schilderijen en etsen op foto’s, bijvoorbeeld in zijn vele stadsgezichten van Amsterdam. 

Witsen was een gewaardeerde kracht binnen de Tachtigers, een groep schrijvers en kunstenaars die vond dat kunst persoonlijker en expressiever moest zijn. De veelzijdige Witsen (hij schreef ook onder pseudoniem in De Nieuwe Gids, het blad van de Tachtigers) werd als schilder wat minder bekend dan Breitner en Isaac Israels; in Museum Jan Cunen blijkt dat hij weinig onderdeed voor zijn vrienden.

Op een schilderij als Landweg uit 1887 laat Witsen zien wat hij kan. Een paar karrensporen die afbuigen langs een donkere boom met een paar achteloos op elkaar gelegde witte verfstrepen: de plassen in het weggetje. Het kleurenpalet is donker, het schilderij roept een gevoel van verstilling en melancholie op. Realistisch is De aardappelrooister, een ets die hij rond 1908 maakte van een vrouw die op het land een zak aardappelen in een mand schudt, op de achtergrond prijkt een kerktoren.

Willem Witsen, De aardappelrooister

Witsen woonde een periode in Londen waar hij de schilderijen van James McNeill Whistler leerde kennen. Het werk dat Witsen er maakte, met een mistige rivier, vage figuren, schimmige gebouwen, halen het Londen uit de tijd van Jack the Ripper boven.

Een kwart eeuw geleden scoorde het Osse museum een onverwachte hit met een expositie over de toen wat vergeten Jan Hendrik Weissenbruch, schilder van de Haagse School. Dat effect is met Witsen niet te verwachten, met een stichting die in Amsterdam zijn voormalige woonhuis beheert en aandacht voor zijn werk blijft vragen. Het neemt niet weg dat Jan Cunen met Willem Witsen – Stille kracht een levendige expositie in huis heeft die er in slaagt met hulp van foto’s, brieven, meubelen en attributen als de schildersjas en schildersezel een mooi tijdsbeeld te schetsen van Witsen als centrale figuur in een kring van gelijkgestemde vrienden. 

Willem Witsen – Stille kracht. T/m 16 juni in Museum Jan Cunen in Oss. museumjancunen.nl