Knutselen aan een zelfportret

Wie ben ik? Die existentiële vraag kan uitmonden in een badkamerspiegelgesprek, kampvuurbekentenis, dranklust of hoofdpijn. Maar je kunt er ook een lichtvoetige, filosofische voorstelling over maken. Zoals het speelse BEN.

Al jaren ontregelt theatergezelschap BOG. met dompelbadtheater. Je begint met één teen, voelt verkwikking, sluit je ogen en plonst er dan vol overgave in. Wakker verlaat je de zaal: bij dit schrijvers- en theatercollectief gebeurt iets, dankzij ongekend spelplezier. Dat geldt ook voor BEN., een voorstelling als een ruwe handdoek – maar je wordt er wel warm van.

Een veelkantig woord, BEN: hit van Michael Jackson, voormalig telecombedrijf, synoniem voor vismand en ‘ik’ in het Turks. Die laatste betekenis schurkt tegen de voorstelling aan. ‘BEN. gaat over identiteit’, zegt theatermaker Benjamin Moen. ‘Het is een zelfportret, mijn vrienden noemen me Ben. Tegelijkertijd is het ook een portret van het zelf. In die zin is het voor iedereen herkenbaar.’ 

Identiteit. Oef, hoort BOG. lezers denken. Een geruststelling op voorhand: ‘Filosofische thema’s en humor kunnen uitstekend samengaan, wist Wittgenstein al: ‘A serious and good philosophical work could be written consisting entirely of jokes.’ We pakken grote existentiële thema’s aan, maar humor en relativering zijn bij ons vaak dichtbij.’

Theatergezelschap BOG. maakte met BEN. een voorstelling ‘als een ruwe handdoek’: je wordt er wel warm van. foto Taatske Pieterson

Identiteit is een groenezepig begrip. Toch weten de spelers – Lisa Verbelen, Sanne Vanderbruggen, Judith de Joode en Benjamin Moen – de vraag ‘Wie ben ik?’ meesterlijk te omsingelen. ‘Als vooronderzoek hebben we elkaar geïnterviewd, zijn steeds dieper gaan graven. Wie ben je in je eigen ogen en die van de ander? Ook zijn we te rade gegaan bij de Brits-Ghanese filosoof Kwame Anthony Appiah. Hij is de schrijver van De leugens die ons binden – een nieuwe kijk op identiteit uit 2019. Strekking van zijn boek: naast een diepgevoeld ‘zelf’ zijn we een verzameling labels. Maar die kunnen benauwen en beperken, doen geen recht aan wie je verder nog bent. “I contain multitudes” schrijft dichter Walt Whitman.’ 

Nog een nachtkastjetip: Wat identiteit niet is uit 2019 van Nathalie Heinich. Net als BOG. ontstijgt deze Franse sociologe de eendimensionaliteit van het begrip identiteit. ‘Identiteit is een taalspel. Je vertelt jezelf verhalen over wie je bent. Zo bouw je een identiteit. Maar wat is ervan waar? En wie precies vertelt die verhalen?’ 

Benjamin Moen lacht. De vraag was: welke labels bungelen aan jou? ‘Onder andere man, wit, jonge vader. Maar BEN. gaat stukken verder, want ‘zijn’ is vooral ‘ervaren’. Vanochtend fietste ik met m’n dochtertje langs het Noorderpark in Amsterdam. Zonnestralen door de bomen, ochtenddauw, schoonheid. Dat ontstijgt elk label.’

BEN. van BOG. en Het Zuidelijk Toneel gaat in januari 2022 in première en daarna op tournee. hzt.nl