Het is zondagochtend, mijn benen liggen diagonaal op de leeggegeten ontbijttafel, voeten volgend die naar de voorjaarszon in een blauwe hemel reiken. Hebben we de hemel eerder zó blauw gezien, vroeg een vriendin me afgelopen week. 

In de eerste dagen van het corona-isolement, toen het besef tot me doordrong dat de ziekte levensbedreigend was, keek ik niet alleen veel uit het raam, maar ook naar het raam. Nee, ik hoefde het niet dicht te doen, dacht ik opgelucht, deze moordenaar komt niet door een venster. We zullen deze zomer de groente uit onze moestuinen eten en baden in rivieren, want lucht, aarde en regen zijn niet besmet. 

Het is zondagochtend en de verjaardag van een ramp. 34 jaar geleden explodeerde Reactor 4 in de kerncentrale Tsjernobyl. Degenen die als eerste ter plekke waren, zoals brandweerman Vasili Ignatenko, leefden nog slechts enkele dagen, de straling ontbond hun cellen. Duizenden mensen werden geëvacueerd, tienduizenden stierven in de navolgende weken en jaren door de directe straling of hierdoor veroorzaakte ziektes. Een radioactieve wolk ging over Azië en Europa, in Duitsland deed mijn moeder het raam dicht. 

Dat ik van het lot van Vasili Ignatenko afweet, heeft alles te maken met een tv-serie. Vorig jaar kwam het vijfdelige Chernobyl uit, een Amerikaans-Engelse productie van scenarioschrijver Craig Mazin en regisseur Johan Renck. Het is misschien de enige serie die ik in een jaar tijd heb gezien, en het was meteen een voltreffer, een summum van serieus en clever entertainment. Later las ik dat Chernobyl de door het publiek best beoordeelde serie ooit is, nog vóór Game of Thrones. 

Na deel drie kriebelde het, ik raadpleegde Wikipedia. Over het algemeen interesseert me het ‘waar gebeurd’ gehalte van boeken en films weinig. Maar waren de grootste ramp van de twintigste eeuw en haar gevolgen echt voor een groot deel veroorzaakt of dan wel verergerd door gestuntel, ignorantie en politiek machtsspel? Ja. 

Hóe je tegen kernenergie protesteert, dat heb ik van mijn moeder geleerd. Al toen ik nog in haar buik zat, nam ze me mee naar demonstraties. Vanzelfsprekend stond ik drie jaar geleden in de mensenketen tegen Tihange. Maar waaróm ik demonstreerde? 

Het was Nobelprijswinnares Svetlana Alexijevitsj die in haar boek Wij houden van Tsjernobyl het verhaal over brandweerman Vasili optekende, verteld door zijn vrouw Ljudmila. Alexijevitsj gaf haar boek de ondertitel Een kroniek van de toekomst want volgens haar was 26 april alleen het begin van een ramp die je misschien nooit kunt afsluiten. Voor velen, ook voor veel mensen in de voormalige Sovjetunie, is deze toekomst pas recentelijk begonnen, achter het tv-scherm.

 

CHRISTIANE GRONENBERG, 26 april 2020

 

Chernobyl. HBO & Sky Atlantic, 2019. In Nederland te zien bij Ziggo, in België bij Canvas.

Svetlana Alexijevitsj, Wij houden van Tsjernobyl. Een kroniek van de toekomst. 2016, Mets & Schilt.