Na een pittige bezuinigingsoperatie maken de bibliotheken in Eijsden en Margraten zich op voor de toekomst. Zo is er onlangs een multitouch-tafel aangeschaft. “Een bibliotheek is niet alleen maar een kast met boeken.” door Emile Hollman

De bibliotheek van Eijsden is gevestigd in een multifunctioneel centrum in de nieuwbouwwijk Poelveld die nog niet is afgetimmerd. Het is de plaats waar Carin Klompen, directeur van de Heuvellandbibliotheken, tal van organisaties heeft uitgenodigd om te horen of en hoe ze zouden kunnen samenwerken.

“We meten de kwaliteit van de bibliotheek niet af aan het aantal strekkende meters boeken”, legt wethouder Jo Bisscheroux, ook aanwezig, uit. De bibliotheek anno 2016 is, zo blijkt, vooral een ontmoetingsplek waar je óók boeken, cd’s en dvd’s kunt lenen.

Een week eerder ontmoetten we Carin Klompen in de bibliotheek van Valkenburg; het had ook in Centre Céramique in Maastricht kunnen zijn waar ze hoofd is van de Stadsbibliotheek. Op de eerste verdieping is een tentoonstelling van de plaatselijke kunstkring die zich heeft laten inspireren door dichter Jan Hanlo. Valkenburgse scholieren beschilderden bovendien een motor; Hanlo, de man achter gedichten als Oote, Hond met bijnaam Knak en Ik noem je bloemen etc. verongelukte op zo’n ding in 1969 op de Rijksweg in Berg en Terblijt. De tentoonstelling laat perfect zien welke rol de bibliotheken in het heuvelland zichzelf toedichten. Ze willen veel mensen over de vloer halen door ze een ontmoetingsruimte te bieden en ze zo met elkaar in contact te brengen. Als het even kan via de literatuur, maar dat hoeft dus niet per se.

Sterker nog, in Eijsden zijn de geachte aanwezigen vooral op de plek afgekomen. Een bibliotheek is laagdrempeliger dan een zorginstelling dus is de verwachting dat mensen er eerder binnenlopen voor informatie, hulp of een bemoedigend woord. Welzijnsinstelling Trajekt is aanwezig, een school, MIK kinderopvang, het Groene Kruis, zorgverlener Envida, de vrouwenclub van Eckelrade, een contactgroep dementie en de stichting Eijsdens Verleden die een collectie foto’s (12.500 stuks) en boeken (150 stuks) beheert. Hier lijkt de match snel te maken met de bieb; niet dat de boeken er mooi ondergebracht kunnen worden, daar trekken beide partijen niet aan, maar meer door gebruik te maken van elkaars communicatiekanalen.

Niet alleen in Eijsden, ook in Margraten zit de bibliotheek sinds een paar jaar samen met de school onder een dak. Ook in de dorpsscholen van de gemeente wil de bibliotheek een vaste plek. Die wisselwerking met de scholen is van groot belang, legt Carin Klompen uit.“ Het is een goede manier om kinderen aan het lezen te krijgen.” Ooit had elke school een eigen bieb, maar daar kwam nogal de klad in. Vandaar dat ‘de grote bieb’ die zorg naar zich toetrekt. Klompen: “De bibliotheek is niet alleen maar een kast met boeken, we bieden een ruime en frisse collectie nieuwe boeken voor de kids, geen afgeleefde zooi bedoel ik dan, en goed ingericht. Er zijn iPads en er is een leesconsulent die kinderen en leerkrachten begeleidt bij het lezen. We monitoren het lezen van de kinderen.”

Zoals ze het formuleert, lijkt lezen wel een ziekte. Klompen lacht. “Nee hoor, het is preventie, we proberen het lezen alleen maar leuk te maken.” Ze betwijfelt trouwens of kinderen minder lezen dan vroeger. Wel maakt ze zich zorgen over laaggeletterdheid. Die schommelt in Nederland rond de twaalf procent, ruim de helft daarvan is autochtoon. Eijsden scoort op dat vlak iets lager dan het landelijk gemiddelde maar Vaals, Valkenburg en Maastricht scoren hoger. Volgens Klompen kan een kwart van de vmbo-scholieren onvoldoende lezen.

Lezen is dus al lang niet meer de enige taak voor een bibliotheek. Het is vooral de ontmoetingsfunctie die wordt ontwikkeld. De bibliotheek biedt tablet cafés, tik- en klikcursussen, culturele activiteiten, hulp bij de belastingaangifte of het aanvragen van DigiD. En daar kunnen in Eijsden en Margraten dus nog heel veel functies bijkomen. Tot genoegen van wethouder Bisscheroux, die toezegt mee te helpen om meer schrijvers naar de bibliotheken te krijgen.

De Heuvellandbibliotheken zijn de laatste jaren behoorlijk kortgeknipt, vooral nadat de provinciale subsidie wegviel. De instellingen in Vaals, Valkenburg, Eijsden en Margraten (Gulpen en Meerssen houden hun eigen bibliotheek open) moeten het samen doen met precies 3 fte, er werken zes mensen. Daarmee zijn ze bijzonder afhankelijk van meer dan zeventig vrijwilligers. Samen met hen wil Klompen de bibliotheken zoveel mogelijk open houden, ook in de avond en het weekend.

Maar hoe zit het nou met de boeken? “Boeken is onze business. De boeken staan in de kast en die hele infrastructuur hebben we goed op orde. Dat gaat bijna vanzelf, vandaar dat we ons richten op de bezoekers. We hebben in Eijsden een multitouchtafel gekocht, bijvoorbeeld om historische feiten van Eijsden te presenteren samen met het Familiemuseum van Eijsden.”

Stel je zou het boek Helden van de Spaanse schrijver Ray Loriga willen lezen, de Nederlandse vertaling stamt uit 1995. Hoe groot is de kans dat je er nog aankomt in de bibliotheek? Klompen beslist: “98 procent. Als het niet in Maastricht of Heuvelland te vinden is, dan vast wel in een andere Nederlandse bibliotheek. Alles is gedigitaliseerd, zo’n boek is zo gevonden. We hebben een uitgekiend chauffeursnetwerk, de boeken worden via vaste routes rondgereden, elke morgen als ik op mijn werk kom, staat er een mand met boeken die door leden zijn besteld.”

Gaat het goed met de bieb?

“We proberen aan te sluiten op trends, op de lokale situatie, proberen aantrekkelijk te zijn voor iedereen. De bibliotheek is een plek waar mensen lekker kunnen verblijven, waar ze iets kunnen beleven en waar je kunt werken of studeren.”

Zal de bieb ooit verdwijnen?

“Dat wordt zo vaak geroepen, dat zeggen ze ook van het boek. Ik denk dat de bieb steeds meer een ontmoetingsplek wordt om uiteenlopende informatie te krijgen. “Mensen hebben behoefte aan een veilige plek waar ze ervaringen en kennis kunnen delen.”

De collectie

De bibliotheken in Eijsden en Margraten hebben 3.683 leden (op een inwoneraantal van 25.000). De collectie bevat 43.000 items, de gezamenlijke collectie van de Heuvellandbibliotheken (inclusief Vaals en Valkenburg) is 100.000 banden groot.

De leden van de Heuvellandbibliotheken kunnen met hun bibliotheekpas ook terecht in de Stadsbibliotheek Centre Céramique Maastricht. Het exploitatiebudget bedraagt 350.000 euro, inclusief huisvestingskosten. Daarvan is 325.000 euro subsidie en 25.000 euro eigen opbrengsten.

Beeld van de dichter Jan Hanlo in de bibliotheek Valkenburg. Foto: Frans Laeven

Beeld van de dichter Jan Hanlo in de bibliotheek Valkenburg. Foto: Frans Laeven