Het lezenswaardige artikel van Wido Smeets over de kandidatuur van Maastricht en de Euregio om Culturele Hoofdstad van Europa te worden in 2018 doet mij naar de pen grijpen. Het kan de aanvang zijn van of het zoveelste hoofdstuk in de maatschappelijke discussie die gevoerd moet worden over de poging om tachtig miljoen euro uit te geven om het leefgebied van bijna vier miljoen Euregianen een jaar lang tot cultureel middelpunt van Europa te maken.

De titel van het doorwrocht artikel, ‘Cultuur mag best op de tweede viool’, is zeker provocerend voor een cultureel maandblad. Elke maand de centen bijeen schrapen om een cultureel maandblad uit te geven, moet een hels karwei zijn en de makers van Zuiderlucht verdienen daarvoor alle lof. In zo’n blad verwacht je natuurlijk te lezen dat cultuur altijd op de eerste plaats komt.

Het mag gezegd: de inhoud van het betoog schraagt de titel, de vlag dekt de lading. Maar er is iets mis met de centrale stelling van het artikel: dat de titel van Culturele Hoofdstad als hefboom kan fungeren naar een Euregio die daadwerkelijk wérkt.

Want dat de Euregio niet werkt, moet eerst nog maar eens bewezen worden. En eveneens dat de Euregio minder werkt dan bijvoorbeeld Nederland of België. Vanuit het perspectief van goede verbindingen of infrastructuur bekeken, werkt de Euregio inderdaad niet wanneer het 2,5 uur duurt om van Genk naar Aken te reizen. Maar hiertegenover staat dat je met de bus in 45 minuten tijd van Hasselt in Maastricht bent. Moet ik die reis in de auto doen, dan ben ik ook een half uur (of langer) onderweg. Werken België en Nederland dan zo veel beter dan de Euregio, wanneer ik bijvoorbeeld van Maastricht naar Brussel dien te reizen met het openbaar vervoer? Niet dus.

Een terrein waarop het belangrijker is dan goede wegen of het openbaar vervoer dat de Euregio werkt, is op het intermenselijk vlak. En mijn ervaring is dat de Euregio grensoverschrijdend wat haar inwoners betreft wel degelijk werkt. Het is spijtig dat Stijn Meuris in zijn aantrekkelijke Euregio-filmpjes voor VIA2018 niet nog een extra luik heeft toegevoegd over hoe verbonden de inwoners van de Euregio over de drie grenzen heen zijn in hun familiale en vriendschapsnetwerken. Het is verbazingwekkend en tevens een gemis dat deze persoonlijke en familieverbindingen zo weinig belicht zijn in de discussie van de afgelopen drie jaar over de Maastrichtse en Euregionale kandidaatstelling.

Naar mijn mening hebben we de titel van Culturele Hoofdstad dus niet nodig om de Euregio te laten werken en bijgevolg, mag cultuur niet op de tweede plaats komen of tweede viool spelen. Cultuur is minstens even belangrijk als economie, onderwijs, gezondsheidszorg of defensie. In de jaren tachtig blokkeerde gouverneur Sjeng Kremers elke investering in cultuur met verwijzing naar de PNL-nota. Er was geen geld voor professionele kunsten, er moesten banen geschapen worden. In het beste geval zodat de bevolking geld in de knip had om aan cultuur te besteden? Maar waarom kon er wel in de vestiging van de Rijksuniversiteit Limburg of het ABP in Limburg geïnvesteerd worden en niet in een platte zaal in Maastricht of een Guggenheim-achtig museum in Venlo?

Wat men in het artikel bespeurt, is dat de stakeholders in de kandidatuur er na drie jaar nog altijd niet in geslaagd zijn een visie, een centrale premisse te formuleren voor de Kandidatuur. De tijd begint te dringen, we hebben nog een half jaar tot aan de presentatie van het finale bidbook. Waar doen we het voor? Waarom moet Maastricht & de Euregio Culturele Hoofdstad worden? Wat is de gezamenlijke visie van alle betrokkenen op de kandidaatstelling? Een visie identificeert een beeld van de toekomstige toestand en verklaart duidelijk het resultaat van de beoogde verandering. Een visie gaat over gedrag en laat toe acties te ontwikkelen. Vooral in het geval van de Euregio-kandidatuur is een gezamenlijke visie van belang, omdat er zo veel meer betrokkenen zijn dan bijvoorbeeld bij de kandidatuur van Den Haag.

Kan er iemand het voortouw nemen in deze discussie? Vraag aan honderd mensen wat we voorstaan met het project en je krijgt honderd verschillende antwoorden. Er zijn zo veel goede redenen waarom de titel naar het uiterste zuiden van het land dient te komen. Maar indien we er niet in slagen om helder te formuleren waarom we met zijn allen tachtig miljoen euro willen uitgeven, kan de kandidatuur in het zicht van de finish alsnog falen.

Maastricht, Gerard Tijhuis