Ze is de vrouw achter IRFAK, een (nep)bedrijf dat welvaartsvet omzet in voedsel voor arme landen. Met het aanbieden van gratis liposucties voor het goede doel maakt Mieke Smits kunst die akelig dicht bij de realiteit komt. “De wereld is gewoon té kierewiet om er als kunstenaar niks mee te doen.”

Vet: hier te veel, daar te weinig

Al sinds ze aan de kunstacademie in Maastricht studeerde, is Mieke Smits (Steyl, 1960) gefascineerd door vel en vet als omhulsel van de mens en de toenemende behoefte om die buitenkant te perfectioneren. Met verbazing ziet ze hoe de westerling zich volvreet om het overtollige vet vervolgens weer weg te laten zuigen.

Smits’ verbijstering over het idee van de maakbare mens staat centraal in haar werk dat zich afspeelt op het punt waar kunst, maatschappij en ethiek samenkomen. Zo ook IRFAK (Instant Recycling Food Aid Kit), een idee dat ontstond in 2004 vanuit haar softliposculpturen, nagemaakte dikke benen waar het vet langzaam uitdroop, werk dat ze maakte in het kader van de tentoonstelling Vlees – lichaam: idealen en taboes in het Limburgs Museum. De volgende stap was een concreet onderzoek naar de mogelijkheden om lichaamsvet om te zetten in voedzame koekjes en repen voor derdewereldlanden. Wat bleek? Het kon. Vorig jaar ging de bedrijfssite irfak.org de lucht in. Met foto’s van hongerig kijkende Afrikaanse kindjes wordt de bezoeker opgeroepen vet te doneren: ‘Uw lichaamsvet kan levens redden!’
Is dat je doel: levens redden?
“Nee. Op het moment dat ik iets creëer als kunstenaar ben ik niet bezig met welk idealistisch doel dan ook. Als dat wel zo was, dan had ik beter docent of onderzoeksjournalist kunnen worden. Het spiegelen van de maatschappij is voor mij een doel op zich. Natuurlijk, het zou heel fijn zijn als de hele wereld zich vol zou kunnen proppen met eten, maar of ik denk dat mijn kunst daar iets aan kan bijdragen? Nee, ik ben God niet!”
IRFAK is een bedrijf met een echte website, echt vet en echte koekjes. Glad ijs voor een kunstenaar?
“Ik loop op het randje, dat klopt. Maar dat vind ik juist interessant, de werkelijkheid is toch ook te kierewiet om links te laten liggen? En voor mij is kunst de vrijheid om ieder medium te gebruiken in dienst van datgene wat ik wil verbeelden.”
Gaat jouw werk nog wel over verbeelden? IRFAK is hyperrealistisch.
“Ik maak een combinatie van werkelijkheid en fictie om zo tot een nieuw product te komen dat die absurde realiteit weergeeft. Het boeiende daaraan vind ik juist om die grens tussen reality en fake zo te gebruiken dat mensen gaan twijfelen.”
Mensen twijfelden inderdaad aan de echtheid van IRFAK. Maar in de uitzending van Netwerk op 26 november 2008 met onsmakelijke beelden van kwabben vet en een gesprek met een liposuctiekandidaat werd wereldkundig gemaakt dat IRFAK nep is, een kunstproject. De reportage was nog niet voorbij of de e-mails stroomden al binnen, uiteenlopend van boze reacties tot liefhebbers voor een liposuctie.
Schrok je destijds van alle commotie?
“Het feit dat de meeste mensen dachten dat IRFAK echt was, zegt nogal wat over de maatschappij waarin we leven. Blijkbaar vindt men kannibalisme, want dat is het feitelijk, aanvaardbaar. Daar schrok ik inderdaad van en ik ben me toen gaan afvragen hoe dat mogelijk was.”
En?
“De afgelopen jaren zijn we doodgegooid met de idiootste tv-programma’s: van extreme-make-overs met plastische chirurgie tot de grote donorshow van BNN. Kennelijk hebben media zoveel invloed op onze perceptie dat we dit soort dingen doodnormaal zijn gaan vinden.”
Een verschuiving van ons ethisch bewustzijn?
“Ja, ik denk het. De Duitse socioloog Harald Welzer heeft beschreven hoe Hitler in zeven jaar tijd de perceptie van de Duitse bevolking heeft weten om te draaien. Dat is zeer angstaanjagend, en dat IRFAK als realiteit wordt ervaren, vind ik ook akelig. Onze perceptie over wat wel en niet kan, is in vijf jaar tijd verschoven. Toen ik in 2004 met IRFAK begon, vond men het een ziek idee. Het was kannibalisme, het was not done, gewoon weer een raar kunstproject. Weg ermee en klaar.”
Dus zodra mensen weten dat het kunst is, wordt het minder relevant?
“Voor veel mensen is dat een opluchting. Over kunst hoeven ze zich blijkbaar minder druk te maken. In zekere zin is dat raar, maar het is tegelijkertijd ook het fijne van kunstenaar zijn: ik heb een oneindige vrijheid om mijn stellingen te poneren. Dat is volgens mij ook de reden dat iemand als Wilders kunst verafschuwt. Daar kan hij geen controle op uitoefenen.”
Een jaar na de Netwerkuitzending treedt Smits op bij i-fabriek waar ze als directrice van een vetrecyclingsbedrijf in een performance vanuit het jaar 2054 zal terugblikken op IRFAK. In een voordracht die zal bestaan uit een lezing en filmpjes laat Smits zien wat er nog allemaal mogelijk is binnen het westerse maakbaarheidsideaal.
Een schrikbeeld van de toekomst?
“Optimistisch ben ik niet. De aarde overleeft het wel, maar of de mensen het gaan redden, vraag ik me af. Ze denken niet meer zelf na, dat zie je wel aan het feit dat zoveel mensen IRFAK als realiteit ervaren. Als we zo doorgaan, worden absurde, onethische ideeën werkelijkheid. Ieder mens heeft de plicht om zijn hersens te gebruiken. Het is beangstigend hoe weinig dat gebeurt.”