Luc Tuymans: eindelijk Brussel

slachtoffer, dat enkele maanden dood moet zijn geweest, onbekend bleef, liet de politie een compositieportret maken. Een buitenkansje voor Luc Tuymans, de Antwerpse schilder die het manipuleren van beelden tot hoofdthema in zijn werk heeft gemaakt. Op basis van de compositietekening schilderde hij het tweeluik The Man from Wiels I & II, vorig jaar al te zien op Frieze Art Fair in Londen. Het zou een van de trekpleisters worden van de solotentoonstelling Against the Day in de voormalige brouwerij, inmiddels voorbeeldig verbouwd tot Wiels, centrum voor hedendaagse kunst. Voor deze expositie schilderde Tuymans in vier maanden tijd 22 doeken; het tweeluik werd bij het inrichten weer ingepakt. “Het zou te anekdotisch worden”, zegt Wiels-directeur Dirk Snauwaert. “Dan gaat het niet meer over kunst, maar over misdaad. Het spook van de opera, dat idee.” Anekdotisch is het werk van Tuymans nooit. Begonnen als cineast in een tijd dat de schilderkunst dood was verklaard, gebruikt hij nog steeds filmtechnieken als overbelichting, blow ups en kadrering. “Tijdens het schilderen heb ik het doek tegen de muur gespijkerd. Pas als het af is, span ik het op”, zegt hij. Als een fotograaf legt hij eerst het beeld vast, dan het kader. Elk schilderij krijgt zo een eigen formaat. Luc Tuymans (Mortsel,1958) staat bekend als een kunstenaar die zijn werk uitvoerig becommentarieert, maar de dag na de opening van Against the Day komt hij moeilijk op gang. Hij schuift aan met een espresso en bestelt een tweede. De staalblauwe ogen staan diep, zijn ascetische gestalte is gehuld in het zwart. “Het was laat vannacht”, zegt hij met een vage glimlach. Nadat hij uitvoerig heeft verteld welk een wereldtournee zijn werk na Brussel gaat maken, leidt hij ons rond. Geen melkwitte monochromen, zoals we de laatste jaren van hem gewend waren. Zoals Big Brother, een slaapzaal vol met lakens bedekte bedden, en The Sniper, een van internet geplukt beeld van een infraroodkijker van een scherpschutter in Bagdad. Maar er is ook kleurig werk, zoals Instant (zie cover), dat een vrouw laat zien op het moment dat ze een foto neemt. De nieuwe doeken passen in het concept van de ‘authentieke vervalsing’, door Tuymans jaren geleden bedacht om te ontsnappen aan het romantische idee dat elke afbeelding uniek is. Hij registreert en filtert, met vaak een gevoel van dreiging en leegte tot gevolg. Niet altijd. Zoals de laatste jaren wel vaker, hangen ook in Wiels werken die voldoen aan het procédé, maar amper nog beroeren. Te veel concept, te weinig schilderij. Net als de thematiek is de aanpak dan voorspelbaar: matte kleuren en vage contouren, alsof er een melkglas tussen oog en doek is geschoven. Je moét dichterbij, om beter te zien. Bij een handvol doeken ontwaar je dan het vakmanschap van Tuymans – die beweert niets op te hebben met virtuositeit en schoonheid. Dan valt de voorzichtige, repetitieve penseelvoering op die de diepte uit het beeld zuigt en proef je hoe authentiek en liefdevol die vervalste beelden zijn geschilderd. In die gevallen is het effect vergelijkbaar als bij het betere werk van generatiegenoot Peter Doig. Zoals criticus Bernard Dewulf ooit Martinus Nijhoff parafraseerde in een essay over Tuymans: “Kijk maar, je ziet niet wat je ziet.” Tien jaar na Tuymans’ eerste overzichtstentoonstelling in het Maastrichtse Bonnefanten is Against the Day pas zijn eerste solo in Brussel. De hoofdstad stelde de laatste jaren weinig voor op het gebied van hedendaagse kunst, zegt Dirk Snauwaert, en de politieke stellingnamen van Tuymans hielpen ook niet echt. “In Brussel sprak men van het fenomeen Luc Tuymans. Wij laten de kunstenaar Luc Tuymans zien. Deze presentatie laat zien waar hij staat als kunstenaar. Het is nieuw werk met een rijker coloriet dan vroeger.” Dat laatste openbaart zich vooral aan het eind van de tentoonstelling, waar Tuymans knipoogt naar impressionisme, symbolisme en Duitse Romantiek. Zoals in het afsluitende Sundown. De zonsondergang mag van alle clichébeelden het meest betekenisloze zijn, Tuymans steekt er zijn hele palet in. Maar ís het wel een zonsondergang? Met zichtbaar plezier citeert de kunstenaar een Duitse museummedewerker die er een nucleaire explosie in zag. Het vergroten van het raadsel speelt ook in Against the Day, waarop een man ’s nachts staat te spitten in een tuin. Gezien van boven, als door een beveiligingcamera. Bij dat perspectief móet er wat aan de hand zijn. Maar wat? Die sfeer van paranoia, opgewekt door het samenvallen van compositie, kadrering en tonaliteit, maakt het verleidelijk te spreken van een klassiek meesterwerk. Terwijl de verf nog maar net is opgedroogd. Luc Tuymans bij Against the Day I. foto Zuiderlucht Luc Tuymans, Against the Day. Van 23/4 t/m 2/8 in Wiels, Brussel. www.wiels.org