Weinig regisseurs waren zo succesvol op het filmfestival in Cannes als Luc en Jean-Pierre Dardenne. In 1999 en 2005 wonnen ze de Gouden Palm, afgelopen najaar kregen ze met ‘Le silence de Norma’, die nu ook in Nederland draait, de prijs voor het beste scenario. “Of we het landschap opfleuren, weet ik niet.”
Luik is overal
Het meest bepalend voor de broers Luc en Jean-Pierre Dardenne en hun films is hun jeugd in Seraing, een industriële voorstad van Luik: “Basis van onze thema’s is onze persoonlijke geschiedenis. Wij zijn opgegroeid in Seraing, dat net als het Ruhrgebied een extreme achteruitgang heeft meegemaakt. Wij hebben een manier van leven, een solidariteit in enkele jaren zien verdwijnen. Wat achter bleef waren afzonderlijke lotgevallen,” vertelt Luc Dardenne. “Luik staat daarbij symbool voor een samenleving die in elkaar is gestort.”
Het zijn steevast de morele vragen die in hun films naar voren komen. In hun jongste film Le silence de Lorna moet de hoofdspersoon beslissen of haar droom van een snackbar haar een moord waard is. “Dat zijn universele vragen. Waarom onderdruk je het leven van iemand anders en hoe ver wil je daarin gaan?”
De glamourwereld van de internationale cinéma is waar de gebroeders Dardenne zich het minste thuis voelen, hun introvertheid is befaamd. Maar als je bij Luc Dardenne aan tafel schuift, kom je gemakkelijk in gesprek en beveelt hij je zijn favoriete Italiaanse restaurant in Luik aan.
Het liefst opereren ze in hun eigen wijk, in het leven van alledag waar ze niet in het middelpunt van de belangstelling staan. De ernst waarmee op hun weinig hoopvolle films wordt gereageerd, nemen ze niet serieus. Bij de persoonlijke ontmoeting ligt de ironie voortdurend op de loer. Op de vraag welk effect de economische crisis zal hebben op hun bestaan als cineast, is het antwoord: “Als het erger wordt, gaan we musicals maken!” Een naar zijn mening te lang betoog van Luc wordt door Jean-Pierre afgebroken met de woorden: “U moet hem niet geloven. Hij is een leugenaar.”
Bij alle regisserende broers, zoals de Coens en de Taviani’s, komt de vraag op hoe ze samenwerken. Jean-Pierre: “Daar kun je veel over vertellen, maar eigenlijk kun je het niet uitleggen. Het gaat om de magie, die is er of die is er niet.” Luc: “We praten veel voordat we een plan voor de film maken. Vervolgens schrijf ik het scenario, Jean-Pierre leest het. Met de financiering bemoeien we ons niet, daarvoor hebben we een goede producent. We filmen allebei met video op de opnamelocaties. Tegelijkertijd begint de casting, die doen we zelf, tot en met de kleine rollen. Eén tot anderhalve maand repeteren we dan de rollen, spelen van alles, nemen dat op video op en kiezen kostuums, veel kostuums. De acteurs zeggen dat we niet goed wijs zijn. Als de acteurs het goed vinden, vinden wij het niets. Dan repeteren we verder zonder camera en technisch team. Het team komt pas als wij klaar zijn en wij laten hun dan zien waar ze moeten staan. We draaien continu. Zo ontwikkelt de film zich gelijktijdig met het verhaal, soms draaien we een scene opnieuw, alle coulissen blijven staan, alle acteurs zijn altijd beschikbaar. We proberen alles uit, want de tijd is intelligenter dan wij. We nemen ons de tijd.”
De aanpak levert een ook voor de broers steeds weer wisselend resultaat op. Luc: “We hadden na de voorbereiding nog nooit zo’n grote lacune in onze films als in Lorna. Dat gat in de handeling moet Lorna ook in haar leven invullen, en zij vindt een ongewone oplossing.” De film kent een meerduidig slot, een sprookjesachtige einde in het bos. Luc: ”Een vriend van ons heeft het vergeleken met het sprookje van Klein Duimpje. Wie ervaring heeft met het bos, zal overleven.”
De broers Jean-Pierre (1951, opgeleid aan het Institut d`Art Dramatique in Brussel) en Luc Dardenne (1954, studeerde filosofie in Leuven) maakten vanaf 1970 met Luik als decor meer dan honderd documentaires in een stijl die het best valt te vergelijken met de sociaal-kritische films van Ken Loach. In 1999 kregen ze voor Rosetta de Gouden Palm, het was voor het eerst dat een Belgische film daar in de prijzen viel. Critici waren enthousiast óf ze kregen maagklachten omdat de camera van de Dardennes extreem dicht op hun personages zat en elke beweging meemaakte. De aangrijpende film had dermate veel invloed op de sociale wetgeving van België dat er een ‘Rosetta-wet’ werd aangenomen: iedere jongere in België heeft na zijn schoolopleiding, met of zonder diploma, recht op een beroepsstage. Voor hun laatste twee films l’Enfant en Le silence de Lorna was een andere wet nuttig: de nieuwe tax-shelter-regeling levert belastingaftrek op voor de nationale filmindustrie en zorgde voor een internationale boom van de Belgische film. Uiteindelijk was er ook de erkenning in eigen land. Luc: “We zijn een zeldzame uitzondering onder de Waalse filmmakers omdat we in beide landsdelen worden gezien. De Vlamingen volgen zelfs nog meer wat er internationaal met onze films gebeurt dan de Walen. Afgelopen najaar hebben ze breed verslag gedaan toen we de Filmpreis Köln kregen uitgereikt.”
De Dardennes betwijfelen of hun films de wereld waarin ze spelen, Luik en omgeving, hebben beïnvloed en de mensen daar zelfbewuster hebben gemaakt. Jean Pierre: “Dat hebben we niet geconstateerd. Veel mensen denken dat we alleen maar een werkelijkheid laten zien die niet erg positief is. Vooral Rosetta uit 1999 heeft dit beeld gevormd.” Hetgeen niet wil zeggen dat Luik niet van hun inspanningen heeft geprofiteerd. “In de dertig jaar dat wij films maken, hebben we hier nogal wat mensen opgeleid. We zijn de peetvaders van het nieuwe Kunstenhuis Cinéma Sauvenière in Luik en onze films worden voor leerlingen vertoond in de media-pedagogische serie Ecran large sur tableau noir, waarbij we na de voorstelling met hen praten. Of we het landschap opfleuren, weet ik niet.”
Le silence de Norma
Le silence de Lorna vertelt het verhaal van een jonge Albanese, Lorna, die het wil maken in België. Om de Belgische nationaliteit te verwerven, trouwt ze met de junk Claudy. Ze heeft echter veel geld nodig om haar droom te realiseren: haar vriend laten overkomen en samen een snackbar te beginnen. Ze gaat opnieuw een schijnhuwelijk aan, nu met de Russische maffioso Fabio, die zo eveneens de Belgische identiteit wil verkrijgen. Maar het huwelijk met Claudy is nog rechtsgeldig, dus besluit Fabio hem door het toedienen van een overdosis uit de weg te ruimen. Maar niet alles verloopt volgens plan.
