Er is meer wijsheid in het lichaam dan in de diepste filosofie, schreef Friedrich Nietzsche in Also Sprach Zarathustra. Je kon er donder op zeggen dat er ooit een choreograaf zou komen die er zijn voordeel mee zou doen. door Emile Hollman 

“Ik speel altijd met vuur”, lacht Samir Calixto als de slang ter sprake komt. In zijn voorstelling M namelijk is een niet onbelangrijke rol weg gelegd voor een levende boa constrictor. “Natuurlijk moet ik het publiek ervan overtuigen dat het geen goedkope truc is of zo. En ik weet ook dat er mensen zijn die het helemaal niks vinden dat ik een dier inzet op het podium.” Vandaar dus dat de boa een professionele begeleider heeft die meegaat op tournee.

Hij moest iets met Nietzsche doen, dat wist de Braziliaanse choreograaf al jaren geleden toen hij Also sprach Zarathustra uit 1885 las. En dan is de aanwezigheid van een slang ook niet zo ver gezocht. Bij terugkeer uit zijn kluizenaarschap bewandelde Zarathustra de wereld met een slang en een adelaar. In een boek gaat dat prima, op het toneel is dat lastige combinatie. “Voor de arend is de slang een prooi, dus dat heb ik maar gelaten”, grinnikt Samir in het Haagse dansproductiehuis Korzo waar hij zijn thuisbasis heeft.

Uiteraard was het niet de slang die Calixto ertoe bracht iets met Zarathustra te doen. Dat was Zarathustra’s Mitternachtslied dat door Gustave Mahler getoonzet werd in zijn Derde Symfonie. “Ik wilde dat al heel lang gebruiken, maar wist niet hoe. Tijdens mijn vorige project Paradise Lost (over de zondeval en de verbanning van de mens uit het paradijs) schreeuwde een van de dansers aan het einde tegen het licht. Bij wijze van grap noemde ik dat het Licht van Nietzsche; het licht van Gods dood. In die voorstelling kieperde ik de dogma’s overboord dus was het logisch om me te bezinnen op de vraag: hoe te dealen met het afwezige.” En daar weet Nietzsche wel raad mee.

Mahler, Nietzsche, dapper om hun erfenis in te zetten in een choreografie. Calixto liet zich eerder inspireren door Schubert en Vivaldi. “Het gaat mij niet zozeer om iets te doen met de iconen uit de kunstgeschiedenis, ik ben veeleer geïnteresseerd hoe deze grootheden zich in hun werkkamers lieten inspireren tot tijdloze dingen.”

Samir Calixto las het boek vooral als een reis naar de verlichting. En met dat idee speelde hij in zijn choreografie. De dansvoorstelling is abstract en toont hooguit iets van de queeste naar verlichting en de terugkeer op aarde. M (Mitternachtslied, Mahler, mythe, Mensch) start met een danser in een wit niemandsland met rituele tekens op zijn gezicht en een slang in de nabijheid. “Vanaf dat moment zie je het gevecht van de geest en de zoektocht naar het sublieme (door Nietzsche de Ubermensch genoemd).” Het zal niemand verbazen dat de afloop open blijft.

Calixto had dat anonieme decor nodig om de slang uit de christelijke context van het kwaad te halen. In de meest serene momenten in de voorstelling is de slang prominent aanwezig. “In plaats van een sfeer te creëren waarin we bedreigd worden door de slang, zoeken we juist de harmonie of de integratie.” En het werkt, heeft Calixto ondervonden. “Na afloop blijkt dat mensen de slang eerder associëren met harmonie dan met het kwaad.”

Een slang op het podium heeft zo zijn consequenties. Afgezien van begeleiding en verzekering. “We moeten naar het dier luisteren, hij is een extra performer op het podium. De bewegingen van de slang beïnvloeden de bewegingen van de dansers. En beïnvloedt ook het publiek. Als dat alleen maar geraakt wordt door de schoonheid van het dier, is dat niet goed genoeg.”

Samir Calixto, die elf jaar geleden naar Nederland kwam, vergde veel van zijn jonge dansers. Na de repetities liet hij ze teksten en stellingen van Nietzsche lezen. Om ze niet alleen fysiek maar ook mentaal scherp te houden. “Het gaat me er niet om intellectueel of conceptueel te zijn. Nietzsche schreef al: “Als kennis alleen in het hoofd blijft, niet fysiek wordt vertaald, is die waardeloos en betekent die alleen macht.” Nietzsche heeft het in Zarathustra vaker over dans. Zarathustra danst als hij teveel aan zijn hoofd heeft.

De boa kruipt aan het einde uit de armen van een danser naar een witte tak boven het podium. “Dat werkt altijd, een slang kiest altijd voor de meest stabiele plek. Het is een moment van contemplatie, de slang dirigeert hier de voorstelling.”

Samir Calixto, M. Op 1 oktober in Parktheater Eindhoven, 18 oktober Theater Heerlen. parkstadlimburgtheaters.nl