Maastricht wil over tien jaar Culturele Hoofdstad van Europa zijn. Zuiderlucht sprak met Mary Miller, directeur van Stavanger 2008. “We hebben ons bij de programmering niet al te veel aangetrokken van de plaatselijke bevolking.”

‘Men vindt zichzelf hier niet gauw goed genoeg’

Het was erg plezierig geweest, haar korte verblijf half oktober in Maastricht. ’s Middags een geslaagde lezing, ’s avonds lekker gegeten aan Het Bassin. En nee, ze voelde zich niet gebruuskeerd door de late afzeggingen van burgemeester Leers en cultuurwethouder Jacobs voor dat diner.
Met een minzame glimlach ontwijkt Mary Miller de vraag hoe serieus ze sindsdien Maastrichts kandidatuur om over tien jaar Culturele Hoofdstad te worden, nog neemt. Liever haalt ze herinneringen op aan haar bezoek aan een Maastrichtse kapper. “Verbazingwekkend”, zegt ze, “bij ons is de kapper drie keer zo duur.”
‘Bij ons’, dat is Noorwegen, waar de Schotse directeur is van Stavanger 2008.
Haar komst naar Maastricht voor de cultuurmanifestatie i-Fabriek was niet de eerste kennismaking met de stad. In 1986 was ze er als violiste van het Schots Kamerorkest. De tweede keer kwam ze als journalist, het jaar is haar ontschoten.
– Hoe goed kende u Stavanger?
“Ik was er pas één keer geweest. Het is bewonderenswaardig dat de stad een buitenlandse directeur koos die de taal niet machtig was en eerst nog een klus in de VS moest afmaken. Mijn terugkeer naar Europa voelde als een warm bad. Over de enorme culturele kloof tussen Amerika en Europa ga ik nog eens een boek schrijven.”
– Wat waren uw eerste indrukken?
“Noren hebben een sterk gevoel voor traditie en nationaliteit. Maar aan de westkust proef ik ook een gevoel van zelfonderschatting en fatalisme. ‘Waarom zou zoiets uitgerekend hier lukken?’ vroeg men zich af toen Stavanger culturele hoofdstad wilde worden. Men vindt zichzelf hier niet gauw goed genoeg. Het is die eeuwige protestantse doem die over de stad hangt, het idee dat alle bomen even hoog moeten zijn. Aan de andere kant kent de stad door de olie-industrie een enorme dynamiek.
Afgelopen juli hadden we Ojos de Brugo hiernaartoe gehaald, een fantastische band uit Barcelona. Oude Noren stonden erbij te dansen. Toen ik een van hen vroeg wat hij ervan vond, zei hij: ‘Sensationeel. Maar kun je zo’n band niet ook in Noorwegen vinden?’”
Miller koos ‘open haven’ als thema voor Stavanger 2008. Het kostte moeite de Noren ervan te overtuigen niet in te zetten op grote namen, maar op nieuwsgierigheid en lef. Miller: “Met ons programma willen we de situatie en mentaliteit ná 2008 te veranderen. We hebben ons bij de programmering dus niet al te veel aangetrokken van de plaatselijke bevolking.”
Hoe ziet dat programma eruit?
“Voor elk seizoen halen we een gerenommeerd gezelschap uit het buitenland: Muziektheater Transparant uit België, Inbal Pinto Dance uit Israel, Oskarus Korsunovas Theatere uit Litouwen en Handspring Pupperts uit Zuid-Afrika.
Ze fungeren als spil in een soort laboratorium van workshops, seminars en masterclasses waarin ze samen werken met Noorse kunstenaars. De optredens zijn overal in de stad waar mensen komen. Het is een misvatting dat kunst zich altijd moet afspelen op een daartoe ingerichte plek.”
Stavanger 2008 heeft een budget van zestig miljoen euro. Daarvan worden geen ‘stenen gestapeld’. De verbouwing van de fabriek van Touscene tot museum voor hedendaagse kunst en het nieuwe concertgebouw (klaar in 2011) vallen erbuiten. Dat geldt ook voor het project Norwegian Wood dat nieuwe impulsen wil geven aan de traditionele houten bebouwing.
Voor 2018 heeft Maastricht concurrentie van Utrecht en de Brabantse steden. Hoe was dat in Noorwegen?
“Stavanger 2008 is een nationaal project, andere Noorse steden hebben onze kandidatuur gesteund. Nederland zou dat ook zo moeten doen. Ik vind dat Maastricht het moet worden omdat grenssteden het meest interessant zijn. De kritiek dat Maastricht zo bourgeois is, zal best kloppen, maar een sterke middenklasse is belangrijk om zo’n evenement te laten slagen. In Maastricht voel je dezelfde creatieve spanning als in een stad als Glasgow. Stavanger heeft de titel gewonnen met een avontuurlijk programma, we nemen grote risico’s door kunst, cultuur, opvoeding en landschap met elkaar te vermengen. Het gaat erom de mensen weer op onbevangen wijze omgaan met kunst en cultuur. We moeten onze kinderlijke verwondering terugvinden.”
Liverpool is de andere culturele hoofdstad dit jaar. Verwacht u veel concurrentie?
“Liverpool heeft vorig jaar directeur Robyn Archer ontslagen. De stad wilde het eigen industriële verleden als thema, maar Archer had niets met die nostalgie. Eigenlijk is Liverpool de Beatles nooit te boven gekomen.”
Opvallend verschil met Maastricht is dat er Stavanger geen mentaliteitskloof gaapt tussen stad en omgeving. In het project Tussen hemel en aarde gaat het publiek eerst zeilend de zee op, om vervolgens op ski’s de besneeuwde bergen in te trekken. Miller: “Stavanger 2008 is een moedig idee voor zo’n kleine stad, maar we hebben een visionaire burgemeester die zei: ‘We gaan ervoor’. Daarom was ik zo benieuwd naar de ontmoeting met de burgemeester van Maastricht, ik had veel over hem gehoord. Hoe is zijn naam ook alweer?”

Marry Miller: “We willen de situatie en mentaliteit ná 2008 veranderen.” foto Zuiderlucht