Tijdens de eerste Muziekbiënnale Niederrhein speelt organist Joost Langeveld in de Martinuskerk in Tegelen een improvisatie bij de filmklassieker ‘Metropolis’ uit 1927 van Fritz Lang. De Nijmegenaar stapt vaker uit de
traditie van de orgelmuziek: hij begeleidt gothic movies en treedt op met dichters en breakdancers.

Flirten met het klassieke orgel

Het orgel is behangen met tradities uit de sfeer van de hoge kunsten. Ook het goddelijke speelt hier, wanneer de eeuwenoude muziek vanuit de orgelpijpen neerdaalt op de mensen in de banken. De onaanraakbaarheid die dit met zich meebrengt, mag organist Joost Langeveld graag negeren. Omdat het zijn aard is maar ook omdat hij nieuw publiek zoekt voor het instrument dat hem aan het hart gaat. Vandaar dat hij regelmatig optreedt met dichters of breakdancers.

Langeveld heeft naam gemaakt door op het orgel stomme films te begeleiden, zoals Nosferatu. Nog steeds vergenoegd over het resultaat daarvan vertelt de Nijmegenaar: “Dan zit de helft van de kerk opeens vol met Gothic-jeugd voor wie Nosferatu een inspiratie is. Na afloop raak je met je hen in gesprek en blijkt dat ze zeer enthousiast zijn. Ook over de muziek. Zo probeer ik het orgel uit het isolement te halen, door elk jaar een paar verrassende dingen te verzinnen.” De kritiek, dat hij het orgel zou verkrachten, kan hem gestolen worden. “De belangstelling voor het orgel neemt af. Als je op dezelfde weg blijft doorgaan, kun je het wel schudden. Het is de kunst om het orgel op andere manieren te benutten.”
Langeveld houdt van die zoektocht. Samenwerken met breakdancers vraagt automatisch vernieuwing: het is nodig om orgel en moderne dans sluitend te krijgen in een voorstelling. “Je moet zoeken naar andere ritmische effecten, en de dansers moeten op een andere manier bewegen om zich aan te passen aan de orgelmuziek. Het resultaat was zeer overtuigend.”
De eigenzinnigheid moet Langeveld aangeboren zijn. In de jaren zestig, toen praktisch al het oude op losse schroeven stond, koos hij op het Conservatorium voor het instrument dat zo met de kerk is verbonden. “Elk orgel is anders, ook omdat het in een andere ruimte staat. Het heeft ontzettend veel mogelijkheden in vergelijking met andere instrumenten. En je kunt in je eentje een compleet muziekstuk spelen.”
Hij speelt regelmatig improvisaties, in zijn ogen flirts met het “oeverloze” karakter van het orgel. Met enkele vooraf bedachte thema’s, om niet te verdwalen in de muzikale mogelijkheden, componeert hij ter plekke een muziekstuk. “Ik ben te lui om het achteraf op te schrijven; dat maakt het eenmalig. Het is heel spannend om te doen, niet alleen voor de uitvoerder maar ook voor het publiek. Ze weten niet waar het naar het naar toe gaat, je merkt vaak dat ze intensief luisteren.”
Met die luiheid valt het trouwens wel mee. De vaste organist van de Nijmeegse Stevenskerk heeft de originele muziek bij Fritz Langs film Metropolis bij elkaar gezocht, een klus die hem weken vrije tijd heeft gekost. Voor een voorstelling in de Amsterdamse bioscoop Tuchinski. “De muziek is geschreven voor de oorspronkelijke film van de regisseur, maar daar is meteen al een half uur vanaf geknipt. Daarna is de film naar de bioscoopeigenaren gegaan, die er ook weer in geknipt hebben. Om film en muziek weer te laten aansluiten, heb ik het beeld voor beeld moeten uitzoeken. En soms zelf keuzes moeten maken omdat het niet duidelijk was.”
In Tegelen zal Langeveld een improvisatie spelen bij Metropolis, wellicht soms geïnspireerd op de originele muziek. “Het is een ongelofelijk boeiende film. Voor die tijd, van de jaren twintig, zeer revolutionair. Het was een van de eerste sciencefictionfilms, met een linkse inslag. In de bovenwereld leven de managers, die de arbeiders in de onderwereld onderdrukken. Een van de vragen is: hoever mag de arbeidersbeweging gaan in het saboteren van de bovenwereld.”
Dat raakt aan de actualiteit van Wijnand Duyvendak die zich eind augustus terugtrok als kamerlid vanwege illegale, linkse activiteiten in de jaren tachtig. Ooit speelde Joost Langeveld in het Nijmeegse orkest Kladderadatsch dat in de jaren zeventig demonstraties en bijeenkomsten van de linkse beweging begeleidde. Valt er hier nog wat te verantwoorden? “Daar begin ik niet aan.”
De gespletenheid van toen tekent Langeveld nog steeds ten voeten uit: door de week als linkse idealist de schilden van de Mobiele Eenheid met muziek tegemoet treden en op zondag in de kerk achter het orgel. “Het waren twee heel verschillende werelden. Uit die tegenstelling heb ik heel goede ideeën gehaald. Het houdt je scherp; door je uit te dagen en wakker te schudden.”

Joost Langeveld, met op de achtergrond een scène uit Metropolis. fotomontage Picture Improvement

De voorstelling, in het kader van de Muziekbiënnale Niederrhein, van Joost Langeveld is donderdag 9 oktober om 20.00 in de Martinuskerk aan de Kerkstraat in Tegelen. Entree: tien euro. www.muziekbiennale.eu