Muziek als cadeautjes

Met een combinatie van muziek en literatuur gaat ensemble VONK op ontdekkingstocht door het gevoelsleven. A Songbook of Rare Feelings biedt een veelkleurige waaier aan art songs, de versmelting van muziek en literatuur.

Gevoelens komen zelden alleen. Zoals bij Kayo Chingonyi nadat hij beide ouders verloor aan aids. De Zambiaanse dichter leed aan survivor’s guilt, maar voelde ook verdriet, liefde, verzet en andere, niet goed te definiëren emoties. 

Ze klinken door in het gedicht dat Chingonyi erover schreef, maar meer nog in de muziek die Nicoline Soeter componeerde bij zijn woorden. ‘Muziek kan die emotionele gelaagdheid aan’, vertelt zij. ‘Zo vertolkt de klarinet de droeve lijn en sputtert de saxofoon ongedurig. In de partij voor de vibrafoon klinkt liefde, bijna berusting door. En de zangpartij is juist heel reflecterend.’

Nicoline Soeter: ‘Elke componist wordt
uitgedaagd om het maximale uit deze
kleine maar bijzondere bezetting te halen.’
foto Annabel Jansen

Het lied op basis van Chingonyi’s gedicht is onderdeel van A Songbook of Rare Feelings, het nieuwste project van VONK. Het kwartet met Nicoline Soeter (Velp, 1974) als artistiek leider is komend jaar ensemble in residence bij De Link in Tilburg. Naast dit van emoties doortrokken concert staat onder andere een uitgebreide samenwerking met stadscomponist Mathijs Leeuwis op het programma.

Met VONK heeft De Link een eigenzinnige club binnengehaald. ‘Onze bezetting – saxofoon, klarinet, slagwerk en sopraan – is uniek’, erkent saxofonist en zakelijk leider Tom Sanderman. ‘Voor die combinatie is weinig tot geen muziek geschreven. Een eerste concertprogramma bij elkaar krijgen was dan ook een uitdaging. Nicoline was de eerste componist die voor ons schreef, maar inmiddels hebben we met talloze componisten samengewerkt.’

Het geluid van VONK is transparant en complex, intiem en intens, maar bovenal lyrisch. ‘De blazers zitten dichtbij de stem, het draait om de adem, en de kleur van de vibrafoon mengt daar goed mee’, vindt Soeter. ‘In het begin heb ik veel uitgeprobeerd maar inmiddels ken ik de instrumenten en de spelers zo goed dat ik de mogelijkheden volledig kan uitbuiten. Als ik zelf de muziek niet schrijf, treed ik op als curator voor VONK en zoek ik passende componisten. Ook hen daag ik uit het maximale uit deze kleine maar bijzondere bezetting te halen. Bij de vorige editie songs werden de blazers vooral ingezet als begeleiding en hadden de slagwerker en zangeres veel te doen. Daarom heb ik de componisten nu gevraagd ook passages zonder zang te schrijven zodat de blazers meer ruimte krijgen.’

‘De openheid waarmee wij het nieuwe tegemoet treden is typisch Tilburgs’

Voor A Songbook of Rare Feelings ging VONK in zee met Kate Moore, Morris Kliphuis en Remy Alexander – allemaal componisten die net als de ensembleleden graag de schuttinkjes tussen genres omvertrekken. ‘De openheid waarmee wij het nieuwe tegemoet treden is typisch Tilburgs’, denkt Sanderman, die net als alle andere ensembleleden gestudeerd heeft aan het Tilburgs conservatorium. ‘We zijn niet te herkennen aan één stijl maar wel herkenbaar in ons geluid. Daarnaast vormen art songs de rode draad in ons oeuvre: de combinatie van muziek met literatuur.’

De tekstschrijvers met wie VONK samenwerkt zijn ook disciplinaire mengers. Zo begon dichter Chingonyi ooit als songtekstschrijver en heeft singer-songwriter Lucky Fonz III Engelse literatuur gestudeerd. Voor A Songbook of Rare Feelings werden ze helemaal vrijgelaten. ‘Wij vroegen hen van hun eigen, bijzondere emotie uit te gaan’, vertelt Soeter. ‘Nancy Campbell refereert met haar beeldspraak aan de natuur. Lucky Fonz III schreef over het gevoel een andere wereld te ontdekken als je ergens op vakantie gaat. Het zijn heel verschillende opvattingen van het thema.’ 

‘De gedichten hebben we vervolgens aan de componisten gegeven, die bedachten welke klankkleuren ze vonden passen bij de woorden. Daarna was het aan de spelers om de beste techniek te vinden om de muziek te laten klinken. Toen we de dichters voor het eerst het eindresultaat lieten horen waren ze blij verrast over hoe goed de muziek hun bedoelingen vertaalde.’

Percussionist Reggy van Bakel van ensemble VONK bij een optreden in 2021. foto Anna van Kooij

De stukken in het programma hebben de lengte van popliedjes maar klinken niet als popmuziek. ‘In de song I disappear bijvoorbeeld is Kate Moore heel sterk in het oproepen van emoties met bijzonder verfijnde geluiden, vooral ruisklanken. Onze slagwerker is aan de slag gegaan met bamboeblaadjes, steentjes en bierdopjes om het gewenste effect te krijgen.’

Sanderman noemt de manier van samenwerken met dichters en componisten ‘het steeds weer geven en ontvangen van cadeautjes’. Als het ensemble op het podium staat wordt het publiek uitgenodigd die cadeautjes uit te pakken. ‘Natuurlijk is het fijn om ondergedompeld te zitten in een compositie van zeventig minuten, maar de meeste luisteraars zijn gewend aan kortere stukken’, weet de saxofonist. ‘Als je veel verschillende liedjes laat horen, zorgt dat bovendien voor een dynamisch verloop van het concert. Als speler heb je zo meer mogelijkheden om een connectie te maken met het publiek.’

Niet zo lang geleden stond Sanderman voor het eerst in lange tijd weer op het podium. ‘Ik voelde de adrenaline die ik zolang heb moeten missen. Er komt zoveel energie vrij in het directe contact, in het delen van de liefde voor muziek en het napraten met publiek. Het eerste biertje na een optreden is het allerlekkerste. Dat gevoel van live optreden was bijna een rare feeling geworden.’

Vonk, A Songbook of Rare Feelings. Op 5 april om 20.30 uur in Het Cenakel Tilburg. delink.nl