Met haar nieuwe album brengt sopraan Elise Caluwaerts een onbekende kant van Alma Mahler (1879-1964) in beeld: die van componiste. YVONNE COX sprak met haar. ‘Aan het conservatorium werd me afgeraden haar muziek te zingen. Ik moest werk kiezen van serieuzere componisten, zoals haar man. Totaal seksistisch natuurlijk.’

Haar uitzicht op de bovenste verdieping van een appartementsblok naast de Antwerpse kathedraal is indrukwekkend. Net als wat er ín dat appartement gebeurt. Het nieuwe album van sopraan Elise Caluwaerts is uitgekomen, en zojuist is haar nieuwe vleugelpiano bezorgd, omhoog getakeld, door het raam, alsook een nieuwe wasmachine – ‘mijn twee beste vriendinnen’, grapt ze.

Voor sommigen onder ons zou het reden zijn om even onderuit te gaan op de bank, zo niet Elise Caluwaerts. De fotograaf is er, met assistent. Haar en make up zitten perfect. Over haar outfit is nagedacht, een charmante wissel hangt vast klaar. Ze was ooit model, en dat zie je. Voordat ze soepel voor de camera gaat staan krijgt iedereen een grote kop thee, voor haar teckel is er een bot om op te kauwen. De energie die in de ruimte hangt, komt niet van de windmolens die je verderop in de haven ziet draaien, maar van Elise zelf: gepassioneerd en glamoureus, maar ook voorbereid, gedisciplineerd en klaar voor wat komen gaat.  

Over die nieuwe plaat. Een album met alle liederen die gecomponeerd zijn door Alma Mahler.

‘Ja, Alma! Haar leven was zo filmisch en dramatisch. En zo vol beroemdheden en kunstenaars. Het is echt een ronde cultuurgeschiedenis als je haar biografieën leest. Beeld je in: jij bent Alma. Met Marlene Dietrich ben je bevriend, je had muzikale avonden met haar. Je beroemde echtgenoot Gustav Mahler doet op de divan bij Sigmund Freud jullie huwelijksproblemen uit de doeken. Zelf heb je een affaire gehad met Klimt die je op je 17e voor het eerst kust. En die zijn schilderij De kus dus niet op niks heeft gebaseerd. Je bent de vrouw van niet alleen Mahler, maar later ook van architect Walter Gropius en schrijver Franz Werfel. En dan vergeten we nog bijna je affaire met schilder Oskar Kokoschka, die zijn beste werken maakte tijdens zijn intense verhouding met jou. Het is dus eigenlijk niet zo gek om een klassiek album te maken waar zoveel reactie op komt. Mijn verwondering is ieders verwondering.’

’Veel van haar muziek verloren is gegaan toen ze in de Tweede Wereldoorlog naar Amerika vertrok’

Wat maakt haar zo bijzonder?

‘Het is de onweerstaanbare combinatie van onverschrokkenheid, passie, hoogbegaafdheid en kunstzinnigheid. Echt alles draait om schoonheid. Zij en Gustav Mahler ontmoetten elkaar voor het eerst in Wenen bij Bertha Zuckerkandl, iemand die salon hield, en die Alma samen met Gustav Klimt had uitgenodigd. Met Gustav krijgt ze stante pede ruzie over de betekenis van schoonheid; het is eigenlijk typerend, zij 22, hij is 19 jaar ouder. Ze werd het mooiste meisje van Wenen genoemd. Ze was een heel goede pianiste, wat je ook ziet in haar composities; haar pianopartijen zijn aartsmoeilijk. Dat complexe en dramatische van haar persoonlijkheid maakt dat ze enorm rijpe, complexe muziek schreef. Vaak ook sensueel en erotisch. Ze hield erg van Wagner, bij wie de horizontaliteit in de muziek, de melodie, nooit oplost in de harmonie. Dat is bij haar ook zo. Er is helaas veel muziek verloren gegaan tijdens haar vlucht in de Tweede Wereldoorlog, toen ze naar Amerika vertrok. En op het einde van haar leven heeft ze ook een heel deel zelf vernietigd.‘

Werd haar talent miskend?

‘Alma was een geniale, ambitieuze vrouw die vastbesloten was om het verschil te maken in een door mannen gedomineerde wereld die haar vooral als mooi en begeerlijk zag. Elke stem die je haar kan geven, die recht doet aan haar werk, moet boven komen; niet haar privé-besognes. Van geen enkele mannelijke componist wordt verwacht dat hij stabiel en aardig was. Beethoven was een onmogelijk mens, Gustav Mahler was een onmogelijk mens. Het is hun werk dat wordt bejubeld, bij Alma gaat het alleen over wat voor vrouw ze was. Haar kracht werd misbegrepen als macht; toen ze met Mahler trouwde, moest ze stoppen met componeren en muziek maken.’

Elise Caluwaerts: ‘Het complexe en dramatische van haar persoonlijkheid maakt dat Alma Mahler enorm rijpe, complexemuziek schreef.’ foto Marleen Daniëls

Eigenlijk komt alles samen i het album: de muziek, Alma, jouw verhaal en vrouwen in de klassieke muziek.

‘Vier jaar geleden kwam ik haar kleindochter Marina Mahler in Londen tegen. Toen ik begon over Alma’s dagboeken en muziek vond ze het grappig dat ik niet over Gustav begon. En toen ik verzuchtte wat voor bijzondere grootmoeder ze had, zei ze: “I’m not so happy with the recordings that do exist, maybe it is something you would like to sing.” Sinds mijn tienerjaren was ik in de ban van Alma; op mijn 18e werd me aan het conservatorium afgeraden om haar muziek te zingen. Ik moest werk zingen van serieuzere componisten, zoals van Gustav Mahler. Totaal seksistisch natuurlijk. Ze schreef hoezeer ze het componeren miste tijdens haar achtjarige huwelijk met Gustav. En hoe verdrietig ze werd dat ze haar eigen belofte op haar 22e, om de mooiste werken te gaan maken, brak door met hem te trouwen. Dat is de miserie van die tijd.’ 

Is het nu een goede tijd in de muziek om vrouw te zijn?

‘Er zijn nog altijd kansen die blijven liggen, maar het is zeker een goede tijd om vrouw te zijn. Door #MeToo is de balans veranderd, en dat is goed. Het voelt veilig nu, we worden meer gerespecteerd.”

Wat ga je nu doen?

‘Ik kijk erg uit naar opnames met werk van Josina van Boetzelaer, een Nederlandse componiste uit de 18e eeuw, en de twee concerten die volgen. Ze heeft Mozart nog gekend .Met het werk van Alma ga ik volgend jaar touren, en deze zomer zing ik op Tomorrowland, mét orkest, voor 60.000 mensen! Er is een nieuw programma met pianist Liebrecht Vanbeckevoort, samen met een strijkkwintet. Daar brengen we muziek die componisten schreven over verloren liefdes. Prachtige muziek en mooie verhalen. Wie zijn wij anders dan de som van onze verhalen?’