De geschiedenis van de Oostelijke Mijnstreek laat zich duiden als de kroniek van het verlies. De oprichting van Parkstad was een poging om de gekwetste identiteit weer uit het stof te laten herrijzen. De IBA doet op haar beurt een beroep op de weerbaarheid van de inwoners, als een open oproep om de regio opnieuw uit te vinden.
De identiteit van de voormalige mijnstreek werd vanaf de mijnsluiting vooral bepaald door wat ze was kwijtgeraakt. De geschiedenis van de huidige Parkstad laat zich gemakkelijk duiden als een kroniek van het verlies. De erfenis van de mijnbouwhistorie was problematisch. Niet alleen verdween veel van de (industriële) architectuur uit het zicht, ook de naam mijnstreek werd uitgewist. De geschiedenis leek systematisch te worden ontkend. Trots werd schaamte. Sociaaleconomisch gold de regio als de zieke man van Nederland.
Om het tij te keren besloten in 1999 acht gemeenten in de Oostelijke Mijnstreek af te rekenen met deze pijnlijke erfenis van de mijnsluitingen door samen te gaan werken in het Streekgewest Parkstad Limburg. De oprichting had tot doel om de sociaaleconomische achterstand ten opzichte van de rest van Nederland op te heffen en de aanwezige kansen in gezamenlijkheid te benutten. Economische structuurversterking moest de regio gezond, vitaal en dynamisch maken. Parkstad als ultieme samenwerkingsvorm en richting voor de toekomst.
De naam Parkstad was bedacht door PvdA-coryfee en oud-burgemeester van Kerkrade Thijs Wöltgens (1943-2008). In etymologisch opzicht werd in de naamgeving het klassieke onderscheid tussen stad en platteland als het ware opgegeven. De Parkstadgemeenten kenmerken zich als samengesmolten eenheden van landschappelijke en stedelijke structuren.
Wöltgens wist de geesten rijp te maken voor een verdergaande samenwerking waarbij niet de sociaaleconomische zwakte, maar de internationale (euregionale) verbindingskracht leidend zou zijn voor gebiedsontwikkeling en herstructurering. Ontgroening, vergrijzing en krimp noopten tot een pragmatische aanpak die niet langer in louter negatieve bewoording werd geduid, maar richtinggevend en tot voorbeeld strekkend kan zijn voor andere regio’s. Parkstad betekende samen kansen zien als een poging om de gekwetste identiteit weer uit het stof te laten herrijzen.
Vanaf 1999 ging men, in de woorden van oud-burgemeester van Heerlen Toine Gresel, op zoek naar een nieuwe mijn. De leidraad vormde hierbij de economische structuurversterking, uitgewerkt rond een aantal speerpunten waaronder het versterken van internationale verbindingen, gebiedsontwikkeling, herstructurering van woonwijken (krimp) en nieuwe energie. Onder andere op gebied van afvalverwerking werd de samenwerking tussen de parkstad gemeenten geïntensiveerd en kwam er een gezamenlijk onderzoek naar de groeikansen, die werd gevolgd door een gezamenlijke structuurvisie. Het grijze imago werd groen.
De huidige samenwerking vindt vooral plaats op economisch, ruimtelijk, sociaal-cultureel en strategisch gebied. Zo wordt op dit moment een binnenring aangelegd die de bereikbaarheid van de diverse kernen verbetert.
Maar bestuurlijke samenwerking is één, een gezamenlijk gevoel van eenheid een ander. Parkstad zou – op papier – méér moeten zijn dan de som der delen: de acht gemeenten.
De antropologische eigenheid van het gebied bleef in de nadruk op bestuurlijke samenwerking onderbelicht. Er was duidelijk behoefte aan een groot verhaal, een evangelie van de vooruitgang, dat leidend kon zijn voor de maakbaarheid van Parkstad Limburg.
Zo startte Parkstad Limburg in 2007 een eerste verkenning naar het fenomeen IBA. Planologe Mathea Severeijns had de eerste contouren van haar denken in de richting van een IBA geformuleerd. Projectmanager Peter Bertholet gaf deze stedenbouwkundige verkenning een succesvol vervolg. Er volgden werkbezoeken naar gewezen IBA-gebieden, zoals Sachsen-Anhalt waar min of meer dezelfde (krimp-)problematiek speelde als in Parkstad. Na haalbaarheidsonderzoeken, toetreding van de Provincie Limburg in 2012 en gevonden allianties volgde in 2013 het moment waarop de beslissing werd genomen om voor de IBA te kiezen.
IBA Parkstad wil de transformatiekracht van de regio inzetten om de economische structuur van de regio te versterken. Al sinds de mijnsluitingen bevindt de regio zich in transitie. De operatie “van zwart naar groen” veranderde de regio zowel uiterlijk als in haar structuren”: elf grote mijnterreinen werden getransformeerd in woon-, werk- en groenlocaties, er kwam nieuwe werkgelegenheid zoals CBS en ABP. Alles was was top down gestuurd. Nu, veertig jaar later, toont de regio opnieuw veerkracht door welbewust uitdagingen als demografische verandering en energietransitie aan te gaan. Meer dan in de jaren zeventig en tachtig zal de weerbaarheid van onderuit moeten komen, uit de mensen zelf. IBA Parkstad is een open oproep aan iedereen om mee te doen, om zelf te helpen de regio opnieuw uit te vinden.
Foto boven: Gen Coel, het nieuwe culturele hart van de wijk Heerlerheide. foto IBA Parkstad / Rob Niemantsverdriet
