Al bijna veertig jaar later geldt Einstürzende Neubauten als een van de meest eigenzinnige en invloedrijke rockbands. Met een Greatest Hits-tournee gaat de hitloze band nog één keer op tournee. Zo experimenteel als vroeger, concludeert THEO PLOEG, is de band niet meer. Al weet je nooit wat je live kunt verwachten, de zoektocht naar nieuwe geluiden staakt nooit.
Alles is een instrument. Dat is na bijna veertig jaar niet veranderd. In het Haarlems Dagblad beschrijft journalist Peter Bruyn zijn bezoek van afgelopen december aan de studio van Einstürzende Neubauten in Berlijn. Hij spreekt er met oprichter, slagwerker en instrumentenbouwer N.U. Unruh, echte naam: Andrew Chudy, die zich tijdens het interview niet kan bedwingen. Met een stokje slaat hij overal op. Pats, boem, plonk, tak. Unruh (Duits voor onrust) haalt er de schouders bij op. Hij kan niet anders. Hij wil van elk ding weten wat voor geluid er in zit. De ‘Neubauten-ziekte’ noemt Unruh dat. Kom je nooit meer vanaf.
Waar die ‘ziekte’ vandaan komt? Geldzorgen. Begin jaren tachtig ziet Unruh zich gedwongen zijn drumstel te verkopen. Hij maakt van de nood een deugd: de omgeving wordt zijn drumstel. Tafels, muren, metalen vaten, wegversperringen, winkelwagentjes, raamkozijnen: instrumenten zijn overal. Unruh die met een moker een muur bewerkt, dat ziet eruit als theater. Tel daar de krijsende en schreeuwende zanger Blixa Bargeld bij op en je hebt absurdistisch muziektheater dat herinnert aan de hoogtijdagen van kunststroming Dada.
En dan is er nog het decor. Het West-Berlin van de jaren tachtig. Een stad omringt door een muur, een bouwval, een vrijplaats. Een geïsoleerde plek waar de tijd niet zozeer stilstaat als wel afwezig is.
David Bowie, Iggy Pop, Depeche Mode en Nick Cave komen er regelmatig en zijn onder de indruk van het niet in een hokje te stoppen Einstürzende Neubauten. Zij zijn uitzonderingen. Zelfs binnen de alternatieve en vernieuwende postpunk-scene van het West-Berlijn in die jaren heeft de band het niet makkelijk. Nu, bijna veertig jaar later, geldt Einstürzende Neubauten nog steeds als een van de meest eigenzinnige en invloedrijke rockbands.
De band ontleent zijn naam aan het eerste optreden op 1 april 1980 in de Berlijnse nachtclub Moon-Club. Bargeld staat met een stel inderhaast opgetrommelde vrienden op het podium. Het geluid dat ze produceren doet denken aan dat van nieuwe gebouwen die instorten vinden ze. Een tijdje later stort het dak van het nieuwe Berlijnse congresgebouw in elkaar. Het geeft het project een actuele naam, Bargeld en Unruh besluiten er een band van te maken. Er wordt gerepeteerd. Totdat Unruh zijn drumstel moet verkopen. De stad wordt een oefenruimte.
Einstürzende Neubauten duikt overal op. Een wegversperring wordt het decor van een oefensessie. Unruh gaat met een slijptol een stalen constructie te lijf. Kersvers bandlid FM Einheit trekt winkelwagentjes over de grond. Bassist Alexander Hacke slaat met een schop aritmisch op een stel wegafzettingen en Bargeld schreeuwt de longen uit zijn lijf. Van structuur, melodie en harmonie is nauwelijks sprake.
Op het debuutalbum Kollaps (1981) is dat niet veel anders. De manische gekte van de muziek en het eigenzinnige karakter van de band slaan aan. Dit zijn muzikanten die zich nergens iets aan gelegen laten, die doen wat er in hen opkomt. Compromisloos. Typisch West-Berlijn in die jaren.
V.l.n.r.: Alexander Hacke, Rudolf Moser, Blixa Bargeld,
N.U. Unruh en Jochen Arbeit
Bargeld wordt een lokale held met wie het goed toeven is in een lokale bar als Dschungel Club, waar ook David Bowie, kunstenaar Martin Kippenberger en filosoof Michel Foucault regelmatig te vinden zijn. Daar lopen hogere en lagere kunst, levensgedachten en academische filosofie in elkaar over en vormen tot een onlosmakelijk geheel.
Tegen het einde van de jaren tachtig is Einstürzende Neubauten een begrip. De band toert over de hele wereld. Hun nihilistische muziektheater inspireert talloze muzikanten. Depeche Mode verandert haar sound na een concertbezoek. Nick Cave vestigt zich definitief in Berlijn en richt met Bargeld Nick Cave and the Bad Seeds op.
Na de val van de Berlijnse muur in 1989 krijgen melodie en harmonie de overhand. Op de albums Haus der Lüge (1989) en Tabula Rasa (1993) is die ontwikkeling goed te horen. Einstürzende Neubauten wordt een heuse avant-popband, die zonder blikken of blozen de Documenta in Kassel aandoet en samenwerkt met de toonaangevende theatermaker Heiner Müller. Bargeld, tegenwoordig altijd gestoken in driedelig zwart, bekwaamt zich in de klankkunst, flirt met het werk van Bertolt Brecht en werkt samen met avant-gardistische elektronica-artiesten als Alva Noto en Teho Teardo. Om niet afhankelijk te zijn van de muziekindustrie komt Unruh in 2003 met een nieuw concept: via het internet mogen fans met Einstürzende Neubauten meekijken, -luisteren en -beslissen in de studio. Er verschijnen drie albums die de band samen met fans opneemt.
De zoektocht naar nieuwe geluiden gaat onverminderd door. Tijdens de theaterconcerten die Neubauten in 2014 opvoert in opdracht van de Vlaamse gemeente Diksmuide ter nagedachtenis aan de Eerste Wereldoorlog, gebruikt de band op het podium een harp van prikkeldraad.
De huidige ‘Greatest Hits-tournee’ steekt daarbij wat braaf af. Tongue-in-cheek. Echte hits heeft de band immers niet. Maar Unruh heeft nog steeds geen drumstel en maakt zijn instrumenten zelf. Dus over de uitvoering valt nog altijd weinig te zeggen: elk moment kunnen er weer nieuwe instrumenten worden gevonden. Pats, boem, plonk, tak.
Einstürzende Neubauten – Greatest Hits. Op 3 mei in de Kölner Philharmonie (Keulen), op 1 juli in Paradiso (Amsterdam), op 15 juli op het GentJazz Festival (Gent).
