Vijftigduizend vierkante meter kantoor- en winkelruimte gaat het Maankwartier, omineuze titel voor het Heerlense stationsgebied-in-aanbouw, opleveren. Nog geen kilometer verderop staat het noodlijdende winkelcentrum ’t Loon. Geleerde vastgoedkoppen willen het slopen in ruil voor, u raadt het al, nieuwbouw dichter bij het centrum.
Ook de gemeente denkt mee. Daar zoekt men een oplossing voor de zelf gecreëerde leegstand in het Maankwartier. Intussen is de leegstand in het centrum al jarenlang een pillenvretend hoofdpijndossier.
Zo mogelijk nog triester vormt het beeld in het centrum van Sittard en Geleen, waar het winkelaanbod met tientallen procenten is gedaald. In de strijd tussen de steden worden de winnaars en verliezers langzaam maar zeker zichtbaar.
Het is een complexe situatie. Afgelopen jaren hebben vraag en aanbod er twee eigenwijze stiefbroertjes bijgekregen: mobiliteit en digitalisering. In rond Nederlands: mensen reizen verder om te winkelen. En het e-shoppen wint nog steeds terrein.
Daar kon Adam Smith in zijn 18e eeuwse beschrijving van het kapitalisme natuurlijk niet weten. De door Smith beschreven ‘onzichtbare hand’ die ervoor zorgt dat de collectieve welvaart stijgt wanneer elk individu zijn eigenbelang nastreeft, hapert. Vraag en aanbod hebben elkaar uit het zicht verloren.
Dat is geen nieuws natuurlijk. Toch blijft het neoliberalisme maar uit de bocht gieren. Omdat het ene eigenbelang meer gewicht heeft dan het andere. Omdat al die individuele belangen als de slierten in een bord spaghetti met elkaar zijn verweven. En omdat een belangrijke aanbeveling van Smith, dat er veel regulering nodig is om de onzichtbare hand doelmatig te laten werken, niet wordt nagevolgd.
Er dient, kortom, te worden ingegrepen. Door hogerhand, optimaal zichtbaar als het kan. Geerd Simonis, een onorthodoxe Heerlense belegger die leegstand opvult met nieuwe bedrijvigheid, zegt het in het februarinummer van Zuiderlucht hardop: “De wethouder die het Maankwartier stillegt, mag van mij een standbeeld krijgen.” Om er onmiddellijk aan toe te voegen: “Maar ik vrees dat die eerder gekeeld zal worden.”
Waarschijnlijker is inderdaad dat Heerlen gewoon doorgaat met het ontwikkelen van nieuwe leegstand. De rat race tussen de steden weet van geen ophouden.
Of wel?
De Utrechtse gemeenteraad schoot deze week een mega-nieuwbouwproject naast het Centraal Station af. De nieuwe stadsbibliotheek, in combinatie met zeven filmzalen en tientallen starterswoningen (totale kosten 76 miljoen euro) komt er niet. De plannenmakers moeten hun heil zoeken in de bestaande leegstand in het centrum. Genoemd worden: het monumentale oude postkantoor, de Neudeflat, de Citybioscoop of het oude poppodium Tivoli.
Het lijkt een incident, veroorzaakt door een dwarsliggend raadslid dat onverwacht tegenstemde. Maar er is meer aan de hand. De provincie Utrecht kondigde vorige week aan dat de helft van de geplande kantorenbouw wordt geschrapt. Het is mooi geweest, er staat al een miljoen vierkante meter leeg.
De alsmaar doorbouwende gemeenten boos natuurlijk – de rat race! In wezen is het Utrechtse model precies zoals Adam Smith het bedoeld heeft. Als de onzichtbare hand niet zorgt voor een evenwicht tussen vraag en aanbod, moet er van hogerhand worden ingegrepen.
Ze zullen daar in Heerlen hun Adam Smith toch wel kennen?
WIDO SMEETS
