De voorstelling Socrates is geen ingewikkeld filosofiecollege. De wijsgeer die regisseur Stefaan van Brabandt (1979) en acteur Bruno vanden Broecke (1974) hebben gecreëerd, is een man met vele kanten. Van knipogende humorist tot irritante luis in de pels. door Alexander Schreuder
Weten dat je niet weet. Dat is voor Socrates het begin van de filosofie, want alleen vanuit dat besef kan er honger naar wijsheid ontstaan. Opmerkelijk is dat er van hemzelf geen geschriften zijn overgeleverd. Het was geen man van de theorie. Zijn methode om tot inzicht te komen was het gesprek. In het stellen van vragen aan anderen vond hij zijn eigen weg naar waarheid.
Over de persoon Socrates weten we maar weinig. Hij werd geboren in 469 voor Christus. Er bestaat een beeld van hem dat ons toont hoe hij er uit zag. Aan het Griekse schoonheidsideaal voldeed hij zeker niet, maar hij was toen ook al oud. Hij was slechts van eenvoudige komaf, maar wel een volwaardig burger van Athene. Hij zou een ijzersterke gezondheid hebben gehad, en altijd ruzie met zijn vrouw Xantippe. Er wordt gezegd dat hij behalve in de waarheid ook zeer geïnteresseerd was in mooie jongens. Die dan weer in hem waren geïnteresseerd vanwege zijn wijsheid…
Dat we niet goed weten wie de man werkelijk was en waar hij precies voor stond, noemen academici wel eens ‘het socratische probleem’. Juist dat brengt de verbeelding van Stefaan van Brabandt aan het rollen. “Hij is natuurlijk niet de allereerste filosoof in de geschiedenis, maar zijn naam roept bij mensen wel het beeld op van oervader van de wijsbegeerte. Hij is de eerste die filosofie onder de mensen heeft gebracht. Letterlijk, op de markten en pleinen in de stad. Leven en denken waren één bij hem. Wat hem interessant maakt is wat je vaak bij filosofen ziet: het denken tégen gangbare stroom van de sociale, politieke en religieuze orde in. Bij hem is dat natuurlijk heel duidelijk aan de hand geweest.”
Socrates is zeventig jaar oud als hij in 399 voor Christus tot de dood door de gifbeker wordt veroordeeld. Daarover bestaan uiteenlopende theorieën. Van Brabandt houdt het erop dat hij zijn tegendraadsheid met zijn leven heeft moeten bekopen. “Socrates is ons overgeleverd via enkele auteurs die erg van elkaar verschilden. Plato bijvoorbeeld maakte van hem een heilige, terwijl Aristophanes hem dan weer meer neerzette als een soort dorpsgek. Net als zij maak ik in mijn regie een interpretatie van wie hij was.”
Van Brabandt is al vanaf zijn veertiende gegrepen door de filosofie. Na zijn theateropleiding aan de Studio Herman Teirlinck, studeerde hij verder aan de Universiteit Antwerpen – filosofie uiteraard. Voor Canvas maakte hij een reeks over hoe filosofie je leven kan veranderen: Het Voordeel van de Twijfel. En hij schreef over dat thema een boek met dezelfde titel, dat wegens het succes tijdelijk niet verkrijgbaar is.
Met Socrates brengt hij naar eigen zeggen zijn twee grote liefdes -theater en filosofie- voor het eerst samen. Dat hij in beide zo bedreven is, maakt het beslist niet gemakkelijker. Zeker in Vlaanderen herinnert een deel van het publiek zich nog de Socrates die de grote Julien Schoenaarts vanaf midden jaren ’70 talloze malen speelde. “Daar komt bij dat ik als student les had van Julien. Hij heeft op mij een onvergetelijke indruk gemaakt.” Maar Schoenaerts speelde de Apologie, dat is de door Plato opgetekende verdedigingsrede, vlak voordat Socrates de gifbeker drinkt. Van Brabandt heeft een geheel nieuwe tekst geschreven, met subtiele verwijzingen naar de actualiteit. “Bruno voegt ook aan Socrates zijn typische humor toe. En er zijn een paar momenten waarop ik altijd mijn hart vast houd. Dan gaat hij direct in gesprek met het publiek! Dat betekent trouwens niet dat we met de figuur van Socrates zomaar doen wat we willen. Tijdens het repeteren voelden we steeds de erfenis van de geschiedenis op onze schouders rusten. Die moet je respecteren.”
Voor Van Brabandt is deze voorstelling vooral een ‘oproep tot denken, tot stilte, tot reflectie’. En het blijft niet bij dit ene project. Een hele reeks filosofenstukken zal volgen. De eerste na Socrates is Søren Kierkegaard (“Wat heb ik me op de hals gehaald!”). Daarna is het de beurt aan Arthur Schopenhauer. Misschien volgen dan Sartre en De Beauvoir. “En zo ga ik door tot mijn pensioen”, grapt Van Brabandt. En waarom ook eigenlijk niet? Een beetje filosofie kan nooit kwaad in tijden van zoveel sociale, politieke en religieuze onweldenkendheid.
Het Zuidelijk Toneel, Socrates. Op 11 oktober in Theater Heerlen. Op 25 oktober in C-mine Cultuurcentrum Genk. Op 18 januari Parktheater Eindhoven. Hzt.nl
