Onlangs sprak ik met iemand van het Design Museum in Den Bosch over hun bezoekersmagneet Design in het Derde Rijk, een tentoonstelling die meer dan honderdduizend bezoekers heeft getrokken. Zij vertelde dat een deel van het publiek puur op het thema afkwam en schijnbaar voor het eerst in een museum was. “Hoe werkt dit?”, vroeg een wat verloren man in de foyer, doelend op de verdere voortgang van zijn bezoek.
Hoe langer ik erover nadenk, hoe meer ik me in deze bezoeker herken. Als ik eerlijk ben: bij een eerste bezoek aan een culturele instelling vraag ik me wel tien keer af hoe iets ‘werkt’. Het begint vaak al bij de entree, met de schuifdeur die een draaideur blijkt te zijn, met automatische sensor en stopfunctie zodra je in je culturele voorpret iets te enthousiast in de draaideur stapt.
In de laatste tijd stel ik me de vraag ‘hoe werkt dit?’ ook vaker op inhoudelijk niveau: wat waren de intenties van de makers van expositie/concert/lezing waar ik ben geweest? Soms heb je thuis al een digitale inleiding kunnen volgen, in musea liggen de audioguides in stapels op je te wachten, waarna je een op een storytelling concept gebaseerde expositie binnenloopt met een van te voren bedachte en berekende spanningsboog en traject.
Op de middelbare school legde de docente sociologie een keer uit wat cultureel kapitaal is: een immateriële rijkdom die zich voedt met sociale en culturele kennis en vaardigheden. Ik voelde me bevoorrecht en ontroerd omdat ik besefte dat mijn ouders hun best deden me zoveel mogelijk cultureel kapitaal mee te geven. Alleen al de pianolessen die ik in die jaren volgde hebben hun veel geld en – ze moesten me telkens brengen –tijd gekost.
Nog belangrijker bouwstenen in de opbouw van mijn culturele kapitaal waren de keren dat ze me mee meenamen naar musea, theaters en bibliotheken. Ze hebben het zaadje geplant van een essentieel gevoel: het besef dat ik er mocht zijn om te ontdekken en ongedwongen rond te neuzen. Het besef dat iets niet per se af moet zijn om de moeite waard te zijn, en dat je niet altijd hoeft te begrijpen hoe het werkt.
