Nooit was een Culturele Hoofdstad zo dichtbij als afgelopen jaar. Ruhr 2010 trok ruim tien miljoen bezoekers, maar manifesteerde zich vooral als een feest voor de eigen bevolking.  Dieptepunt waren de 19 doden bij de Love Parade in Duisburg. Hoogtepunt was de veertig km lange ontbijttafel op de A40 tussen Dortmund en Duisburg, waar drie miljoen bezoekers op afkwamen.

“Het belangrijkste resultaat van Ruhr  2010”, zegt voorzitter Fritz Pleitgen van het organiserend comité, “is de steun en deelname van de bevolking.” Hij krijgt bijval van zakelijk leider Oliver Scheidt: “De mensen aan Ruhr en Rijn waren niet alleen toeschouwer, maar ook deelnemer. We hebben hoofden en harten in beweging gebracht.”

Dat geldt niet alleen voor de hoofden en de harten van de eigen bevolking. Met Essen als kloppend hart kwamen afgelopen jaar 10,5 miljoen bezoekers af op Ruhr 2010, dat het ongekend aantal van 5500 evenementen in stelling had gebracht. De stroom toeristen steeg met 13,4 procent. Ruim 18 procent van de toeristen kwam uit het buitenland.

Mooie cijfers, maar het jaar was nog niet voorbij of Scheidt waarschuwde alvast voor de  onvermijdelijke slinger van de klok. Het Oostenrijkse Linz, succesvolle cultuurhoofdstad in 2009, trok the year after vijftien procent minder toeristen. Het is zaak, zegt Scheidt, om die ervaring serieus te nemen en ervoor te zorgen dat de positieve effecten in het Ruhrgebied vast te houden.

Los daarvan kan de ambitie van Ruhr 2010 om Culturele Hoofdstad voor iedereen te zijn, als geslaagd worden beschouwd. Dat vinden niet alleen Pleitgen en Scheidt, dat is ook het resultaat van enquêtes onder zowel bezoekers als de Ruhris zelf: 95 % van de evenementen werd als ‘goed’ beoordeeld. Die score komt niet uit de lucht vallen: de organisatie heeft bewust aangestuurd op een mix van Gemeinschafsterlebnissen en aansprekende topkunst. Bekendste voorbeeld van de eerste categorie was het veertig kilometer lange zondagsontbijt op 18 juli op de stilgelegde A40 tussen Duisburg en Dortmund. “Steh auf wenn ihr Ruhris seid”, klonk het die dag op de op de belangrijkste verbindingsweg van het Ruhrgebied. Drie miljoen bewoners en bezoekers vormden samen het Still-Leben Ruhrschnellweg, een levend kunstwerk langs 20.000 picknicktafels. De hard core kunstliefhebbers konden zich laven aan de ‘Entartete Kunst’-expositie Schönstes Museum der Welt in het nieuwe Folkwang Museum in Essen, Bilder einer Metropole (over de impressionisten in Parijs), of de opera Gisela van Hans-Werner Henze – dit is slechts een minieme greep uit het aanbod.

Dat het ongeluk altijd en overal kan toeslaan, bleek op 24 juli. In de aanloop naar de Love Parade in Duisburg vielen negentien doden en honderden gewonden toen er paniek uitbrak in een tunnel die naar het festival leidde. “Ook daar wordt de houding van een Culturele Hoofdstad aan afgemeten”, zegt Pleitgen. Over de schuldvraag laat hij zich niet uit, maar de feiten spreken voor zich: “Duisburg tobt nog steeds met de morele verantwoordelijkheid.”

Een effect waar Ruhr 2010 nog jarenlang profijt van kan hebben, is de verbondenheid die is ontstaan onder de vijf steden en 53 gemeenten in het gebied.  Vanaf de voorbereidingen – toen 53 burgemeesters in de Jahrhunderthalle in Bochum de beoordelingscommissie uit Brussel verwelkomden met een unisono ‘Glück auf!’ – heeft de organisatie het culturele-hoofdstadjaar gepresenteerd als een pleidooi voor de poly-centrische Ruhrmetropool. Met resultaat, zo valt te lezen in de evaluaties. “Het traditionele kerktorendenken heeft plaatsgemaakt voor een voorbeeldige geest van samenwerking.” Die geest wordt ook vertaald in getallen: de vrijwilligers in de diverse gemeenschappen waren samen goed voor 175.000 arbeidsuren.

Maakte het programma een deels versnipperde indruk, door die diversiteit hebben de 53 gemeenten hun eigen identiteit kunnen versterken, zoals in het project Local Heroes, terwijl ze daarnaast investeerden in de bovenlokale evenementen. Deze poly-centrische aanpak toont overeenkomsten met het No-Tropolis concept, een van de onderzoeksprojecten in Via 2018 waar gezocht wordt naar een nieuwe definitie van stedelijkheid. Maastricht, Heerlen, Sittard-Geleen, Aken, Luik en Hasselt vormen samen weliswaar een verstedelijkt gebied, maar grootstedelijk kunnen we dat niet noemen, laat staan een metropool.

Een andere eigenschap van een metropool is dat die (meestal snel) groeit; ook dat is hier niet aan de orde, in de euregio noch in het Ruhrgebied.  Laat onverlet dat Ruhr 2010 een nuttige leerschool kan zijn voor Via 2018,  al is het maar omdat opgedane kennis en ervaring  als het ware om de hoek verkrijgbaar zijn.

Kader

Ruhr 2010 in cijfers

Budget: 61,5 miljoen euro

Investeringen in infrastructuur: 500 miljoen euro

Sponsoring in geld: 11 miljoen

Sponsoring in natura: 9 miljoen

Deelnemende steden: 5

Deelnemende gemeenten: 53

Aantal evenementen: 5500

Vrijwilligers hele jaar: 1165

Projectvrijwilligers: 1800

Persberichten: 65.000

Tegenwaarde in free publicity: 90 miljoen euro

Dagelijks bereik via de pers: 50 miljoen mensen