De goodwillreeks van Drukkerij Rosbeek geldt als collectors items: er zijn er maar weinigen in Nederland die ze compleet hebben. Behalve een boek over de reeks is er nu ook een expositie, in het Gouvernement in Maastricht. Ben van Melick beschrijft hoe een en ander tot stand kwam in de navolgende introductie.

Parallel aan de gelijknamige expositie in het Gouvernement in Maastricht heeft uitgeverij Huis Clos het boek Complot om een vierkant. De goodwilluitgaven van Drukkerij Rosbeek 1968-2008 uitgegeven. Het boek toont het omslag van elk deeltje samen met een typische spread, verschaft bibliografische informatie, heeft een kort commentaar van de desbetreffende ontwerper. Waar nodig is dat aangevuld met uitweidingen van architect William Graatsma die, naast ontwerper Baer Cornet, als redacteur het gezicht van de reeks bepaalde. Complot rond een vierkant geeft een visueel beeld van de goodwillreeks en een inkijk in de achterliggende ideeën van de vormgevers. Dat levert niet enkel technische verhalen op. De vele anekdotes zijn inkijkjes in de ontwerperskeuken, fascinerend, soms ontluisterend.

In het boek beschrijft Frederike Huygen, kunsthistorica en auteur van het tweedelige standaardwerk Visies op vormgeving de serie, plaatst ze in de geografische en historische context en geeft een afgewogen oordeel over aard, kwaliteit en belang. Zij schetst daarmee de typische grafische cultuur in Nederland, gekenmerkt door trots, beroepseer, engagement en experiment tegen een achtergrond van grote liefde voor het vak en belangeloze inzet.
Huygen inventariseert de grote variëteit aan onderwerpen op het gebied van vormgeving, typografie, fotografie, architectuur, beeldende kunst, literatuur en muziek. Soms zijn de boekjes een podium voor een dichter, fotograaf, illustrator of kunstenaar, of voor een project. Andere keren hebben ze het karakter van een monografie. Onderwerpen uit de regio zijn talrijk: de St. Servaaskerk, drukker en typograaf Charles Nypels, dichter en letterkundige Wiel Kusters, literator Frans Erens, fotograaf Werner Mantz, het Centrum Cubische Constructies, Dom Hans van der Laan, de Jan van Eyckacademie, Herman Zeekaf, de kerkschilderingen van Aad de Haas, fotograaf Kim Zwarts, de toren van Robert Garcet, componist Matty Niël, kasteel Wijlre van Jo en Marlies Eyck, het vrijheidsbeeld van Charles Eyck en het San Claessenshuis in Maastricht.
Andere boekjes zijn gewijd aan de winnaars van Limburgse prijzen als de Charles Nypelsprijs (vanaf 1986), de Frans Erens literatuurprijs (vanaf 1985) en de Werner Mantzprijs voor fotografie (vanaf 1990). Onder hen: Dieter Roth met kunstenaarsboeken, de grafisch ontwerpers Walter Nikkels, Harry Sierman, Pierre di Sciullo (onlangs ontslagen als huisontwerper van het ‘nieuw’ Stedelijk Musuem in Amsterdam, red), literator Harry Prick en fotograaf Kim Zwarts. Het Limburgse accent in de opsomming komt door de betrokkenheid van William Graatsma bij de Rosbeekuitgaven; zo werden de boekjes ook een ambassadeur van de cultuur uit deze zuidelijke provincie.
Met zo’n tableau de la troupe markeert de drukker zijn positie in de commerciële en culturele context, die in die jaren steeds meer in elkaar schoven. In omstandigheden waarin alles voor de wind gaat, kan zo het visitekaartje van een drukkerij uitgroeien tot opvallend drukwerk dat alleen al om zichzelf de aandacht vraagt en direct verwijst naar de drukker. Dat betekent bij Rosbeek technisch perfecte uitvoering, creatieve oplossingen, betrokkenheid en culturele relevantie. Daarmee is de positie afgebakend die Rosbeek op de markt wil innemen. Met succes. Rosbeek behoorde jarenlang tot de top drie van Nederlandse drukkerijen.
Maar niet voor altijd. In de voor de drukkerij en de gebroeders Rosbeek benarde zomer van 2008 ontstond tijdens een gesprek tussen grafisch ontwerper Piet Gerards, drukker Arie Lenoir en Alwin Steijn, directeur Grafische Cultuurstichting het idee van een publicatie. In het gesprek viel de term ‘grafisch erfgoed’ en men was het erover eens dat kwaliteit en belang van de goodwillreeks, waar toen al een einde aan was gekomen, opnieuw aandacht verdienden. Lenoir en Steijn boden aan de productie van een boek ter hand te willen nemen dat door Piet Gerards vorm moest worden gegeven. Het drietal vond vervolgens zes kwaliteitsdrukkers, twee binders en een papierleverancier bereid om belangeloos mee te werken – als hommage aan Rosbeek. De Grafische Cultuurstichting financierde de inleiding en Huis voor de Kunsten Limburg deed de ontbrekende duit in de zak. Het boek kon gerealiseerd worden. Een actueel voorbeeld van wat Huygen noemt: unieke grafische cultuur.
Het Huis voor de Kunsten kwam op het idee van de presentatie een expositie te maken in het Gouvernement in Maastricht. De expositie, een samenspel tussen Piet Gerards, provinciaal conservator beeldende kunst Ad Himmelreich en Kim Roufs van het Huis voor de Kunsten toont behalve de complete goodwillreeks ook zeven kabinetten die zijn gewijd aan de architect Herman Zeekaf, de schrijver Frans Erens, het ontwerpersduo Jan Slothouber en William Graatsma, typograaf Charles Nypels, componist Matty Niël, fotograaf Werner Mantz en beeldend kunstenaar Aad de Haas, allen vertegenwoordigd in de reeks. De expositie toont zo een keur van drukwerk van het hoogste niveau en maakt inzichtelijk hoe drukkerij Rosbeek verankerd was in de Limburgs cultuur en welke stimulerende rol ze daarin heeft gespeeld.

Ben van Melick is neerlandicus en leidt, samen met oprichter en ontwerper Piet Gerards en Jo Linssen, uitgeverij Huis Clos.