Hoe levend zijn de Limburgse letteren? Is het een fenomeen op zich of valt het samen met de Nederlandstalige literatuur? Zuiderlucht vroeg schrijvers en kenners naar hun visie. “Behalve dialectliteratuur bestaat er geen Limburgse literatuur. Limburg is een geografische aanduiding. En een sentimentele… ”
In Limburg wonen schrijvers en lezers die elkaar soms ontmoeten. Er zijn boekwinkels, bibliotheken, literaire festivals en uitgevers. In Limburg is literatuur, maar is er ook Limburgse literatuur?
Journalist Adri Gorissen publiceerde in 2007 het Limburgs Literatuur Lexicon en wakkerde daarmee onbedoeld de discussie over de provinciale literatuur aan. “Het Lexicon is een kunstmatige afbakening. Wie gaat definiëren, bevindt zich op glad ijs. Er zijn hoogstens gemeenschappelijke kenmerken, zo meen ik dat Limburgse schrijvers iets prozaïscher en experimenteler schrijven, maar of het zo is? Huub Beurskens is in elk geval een heel andere schrijver dan Maarten ’t Hart. Laat ik zeggen: Limburgse schrijvers bevinden zich toch een beetje in een niche.” Of er een specifiek lezerspubliek is voor die niche? “Nee, dat denk ik niet.”
In 2009 debuteerde muzikant/programmamaker Frans Pollux bij Atlas met de vuistdikke roman Het gelijk van Heisenberg. Sindsdien is hij een geziene gast op literaire avonden, vooral buiten de provincie. “Limburgse literatuur?” De Venlose schrijver moet er even over nadenken. “Ik houd me daar niet zo mee bezig. Want wat is het? Kijk je naar de taal? De schrijver? Het onderwerp?” Pollux noemt Peter Buwalda, schrijver van de succesroman Bonita Avenue. “Buwalda groeide op in Blerick en zegt dat die jaren hem sterk beïnvloed hebben. Hij woont en werkt al jaren in de Randstad, maar voelt zich Limburger. Maakt dat hem een Limburgse schrijver? Nee. Voor mij zijn Limburgse schrijvers diegenen die hier – in de periferie – wonen en toch een rol spelen in de Nederlandse literatuur.”
Chrétien Breukers, afkomstig uit Leveroy, maar al jaren actief vanuit Utrecht met een literair blog en uitgeverij De Contrabas sprak onlangs in een lezing bij het Letterkundig Centrum Limburg duidelijke taal: “De Limburgse literatuur bestaat niet. Strikt genomen behoren alleen dialectschrijvers tot de Limburgse literatuur.” Breukers verbaast zich over de angst voor het predicaat ‘Limburgs’, dat volgens hem juist een sterk merk kan zijn: “Tijdens de presentatie van de jongste dichtbundel van Leo Herberghs had zelfs Wiel Kusters het over ‘onderschat zijn’ vanwege ‘het Limburgse’.”
Nemen de Limburgse literatoren zichzelf te serieus? Breukers: “Het is nogal een ernstig genootschap. Talent hebben ze, maar humor niet. Vooral niet in de manier waarop ze naar buiten treden.” Volgens Breukers moeten auteurs die in Limburg wonen of er een band mee hebben aansluiting zoeken bij de Nederlandse literatuur volgens Utrechts, Gronings of Rotterdams model. “Daar wordt substantieel bijgedragen aan de totstandkoming van boeken en het opzetten van evenementen die auteurs uit die regio verder helpen.”
Paul Weelen van de Limburgse uitgeverij TIC Paul Weelen selecteert op inhoud of auteur. “Eén van de twee moet iets met Limburg te maken hebben.” Een keuze met consequenties. Weelen: “Als er ‘Limburgs’ bij staat, wordt het door de landelijke media genegeerd. Wij moeten extra moeite doen om serieus genomen te worden. Het probleem is ook dat hier zelden het lokale wordt overstegen. Succesvolle schrijvers uit Maastricht, zoals Frans Budé en Wiel Kusters bewegen zich niet door de rest van de provincie, maar wel richting Randstad.” Er is zeker een specifiek lezerspubliek voor Limburgse boeken, zegt Weelen. “Limburgse schrijvers kiezen voor herkenbare Limburgse thema’s en met name de oudere generatie heeft een katholieke of bourgondische rijkdom in het taalgebruik die heel eigen is. Een niet-Limburger zei over mijn roman De droom van de minnezanger dat mijn taal zo glooiend was als de Limburgse heuvels. Dat beschouw ik als een compliment.”
Tieneke Verstegen van Literair Station Venlo lacht. “Nog altijd die discussie!? Volgens mij bestaat er behalve dialectliteratuur geen Limburgse literatuur. Limburg is een geografische aanduiding. En een sentimentele… Neem Twan Huys, die met zijn Limburgse tongval succes heeft op tv. Dat vind ik leuk. En als een Limburger een landelijke literaire prijs wint, denk ik toch: ‘Yeah! We hebben er weer eentje’. Het is tenslotte een gegeven dat het literaire centrum in de Randstad zit en niet hier.” Wat betreft de literatuur in Limburg zijn er “allerlei mooie initiatieven”, maar ze hangen als los zand aan elkaar, vindt Verstegen. “Al die initiatiefnemers moeten eens bij elkaar gaan zitten en zich afvragen: ‘Wat willen we nu eigenlijk met zijn allen?’”
En dan zijn er nog schrijvers die niks met Limburg te maken hebben, maar er wel over schrijven. De West-Brabantse Amsterdammer Jan van Mersbergen schreef Naar de overkant van de nacht, een roman die zich afspeelt in Venlo. Volgens sommigen hoort Van Mersbergen daarmee ook tot de Limburgse literatuur. Zelf vindt hij van niet. “In mijn boek is de culturele rijkdom van de Venlose ‘vastelaovend’ het decor, maar het had ook een Russisch volksfeest kunnen zijn.” Wat Limburgse literatuur is? “Geschreven door Limburgers? Over Limburg? Eten ze vlaai? Mensen in Limburg verschillen heus niet zo veel van mensen daarbuiten, ze gedragen zich alleen anders en willen zich graag onderscheiden.”
