Toneelgroep Het nieuwstedelijk grossiert in maatschappijkritische stukken over actuele kwesties. De artistiek leiders Adriaan Van Aken en Stijn Devillé over theater en engagement. “Een kunstenaar moet niets.” DOOR FONS GERAETS
Het was monnikenwerk, het zoeken naar stoplappen van Belgische politici. Adriaan van Aken scande talloze afleveringen van Villa Politica, Terzake, het Journaal en Wakker op Zondag om tot op de draad versleten politieke uitspraken te verzamelen. Toen de teller op 1500 stond vond hij het mooi geweest. Hij schakelde muzikant Joris Caluwaerts in om al die clichés op muziek te zetten. Het leidde tot een podcast in zes afleveringen: De Kiezer Beslist. Vervolgens maakte hij er een 35 minuten durend toneelstuk van – Van Aken spreekt liever van ‘geënsceneerde audio’. Het project is geboren uit ergernis en uit diepe bezorgdheid, zegt hij. “Taal is het instrument van politici, je mag toch verwachten dat die hun instrument beheersen? Maar helaas worden aan de lopende band stoplappen gedeclameerd. ‘We willen het over de inhoud hebben’ roepen ze, maar wat die inhoud behelst kom je nooit te weten.”
Een politicus die één verkeerde opmerking maakt hangt. Dan is het toch niet verwonderlijk dat ze zoveel mist produceren?
Stijn Devillé: “Het zijn onze leiders! Die hoeven toch niet bang te zijn? Een sterk politicus kan een verbale uitglijder rechtzetten. Net als autorijden: je kunt met een wiel de goot in slippen, maar ook terug de baan vinden. Sommigen zijn meesterlijk met taal. Kijk naar Trump: een vocabulaire van tweehonderd woorden maar hij krijgt zijn boodschap glashelder overgebracht. Een Dick Bruna-achtige manier om de wereld neer te zetten.”
Stijn Devillé.
Devillé schreef voor Het nieuwstedelijk een trilogie over de Grote Financiële Crisis. “In 2009 werd ik geraakt door een beslissing die hier driehonderd meter verderop werd genomen.” Hij wijst naar buiten, naar het Leuvense hoofdkantoor van AB InBev, ’s werelds grootste bierbrouwerij. “Achthonderd mensen werden ontslagen en tegelijkertijd toucheerde de internationale top een bonus van achthonderd miljoen euro. Ik kon die twee getallen niet loskoppelen. Het voelde alsof de directeuren elk een miljoen ontvingen per ontslagene. Met dat geld hadden die arbeiders tot aan hun pensioen kunnen blijven doorwerken.” Hij wilde meer weten over de driehoeksverhouding tussen mens, geld en werk. Maar liefst vijf jaar verdiepte hij zich in de ondoorgrondelijke wereld van derivaten, triple A en collateralized debt obligations. Het resulteerde in een op schuurpapier geschreven drieluik: Hebzucht, Angst en Hoop. De uitwassen van het financieel kapitalisme waren erger dan hij had verwacht. “Door experts werd ons aangepraat: die bankencrisis is zo complex, je moet hogere wiskunde hebben gestudeerd om te begrijpen wat er fout is gelopen. Larie, boerenbedrog. Het basisprincipe is simpel: er werden producten verkocht in de wetenschap dat de klanten die niet konden betalen.” Dan volgt een ontboezeming. “Ik durf niet te zeggen, mocht ik in hun schoenen staan, dat ik het niet ook zou doen.” Hij vindt dat we allemaal een hoge pet op hebben van onszelf. “Dan wordt het gevaarlijk en wanen we ons onaantastbaar voor een vorm van besmetting.”
Het vraaggesprek meandert naar geëngageerde kunst, naar de zin en onzin van politiek toneel. Vinden ze het belangrijk dat theatermakers het maatschappelijk debat aanzwengelen?
AA: “Een kunstenaar moet niks. In Antwerpen stond lange tijd deze zin op een muur: ‘Kunst moet niets, behalve boeien’. Ook een platitude, maar waar.”
SD: “Ik weet niet of kunstenaars per se onder hun kaasstolp vandaan moeten komen. Ik wil niemand voorschrijven wat ze moeten doen. Ik ben wél geëngageerd, maar niet 24/7. Ik wil het recht hebben om in mijn luie zetel te zitten en te denken: rot toch allemaal op.” Harde lach. “Leonard Nolens, een van onze beste dichters, schrijft zeer persoonlijke poëzie. Die man komt nooit buiten. In dat statement zit ook een politieke kracht.”
AA: “Paul van Ostayen, onze allergrootste, heeft een wonderlijk parcours afgelegd. Hij begon als expressionist met betekenisvolle gedichten, kwam daar later op terug – haalde zijn bundels uit de winkels om ze te verbranden – om te eindigen met zuivere klankpoëzie, totaal uitgepuurd en allesoverstijgend.”
Wat wil je daarmee zeggen?
AA: “Dat moet eigenlijk het doel zijn. Bij Het nieuwstedelijk propageren we het primaat van de inhoud, maar raar genoeg – we zeggen dat meestal niet hardop – is de vorm toch het einddoel. Ik vind dat wel mooi.”
De Franse schrijver Edouard Louis zegt: Wie in 2018 schrijver is, moet zich radicaal met het heden bezighouden.
SD: ”Dat is ook het standpunt van ons gezelschap. Daarom spelen we geen Shakespeare, Tsjechov of oude Grieken. We willen het hebben over het hier en nu.”
AA: “Het heden documenteren.”
Is het niet preken voor eigen parochie?
AA: “De Kiezer Beslist hebben we gespeeld vlak voor een lijsttrekkersdebat in Hasselt. Ze hoorden hoe hun collega’s al die gemeenplaatsen verkondigden. Dat leverde daarna een genuanceerd en inhoudelijk debat op. En wie toch een stoplap debiteerde, werd onthaald op hoongelach.”
SD: “Mijn crisistrilogie is gezien door politici van het hele politieke spectrum. Zelfs door een topman van de KBC. Die zei na afloop: dit moeten al mijn tweehonderd risico-analisten van KBC-Benelux zien.”
De Kiezer Beslist van Het nieuwstedelijk, op 7 en 26 april De Nieuwe Zaal, Hasselt. nieuwstedelijk.be
VERKIEZINGSKOORTS. Een maand vol politiek theater en verdiepend debat. Op 27 april Night van ontroerend Goed, De Nieuwe Zaal Hasselt, 7 mei Trage Suikers een soirée composée over democratie, De Nieuwe Zaal Hasselt, 19 mei Hebzucht, Angst, Hoop de marathon, C-mine cultuurcentrum Genk en 26 mei De Kiezer Beslist op verkiezingsdag, De Nieuwe Zaal Hasselt.
