De philharmonie zuidnederland pakt uit met Olivier Messiaens Turangalîla-Symfonie, een van de sleutelwerken van de twintigste eeuw. Messiaen-kenner pur sang, pianist Roger Muraro, is van de partij. DOOR MARK VAN DE VOORT

Een in uitbundige klankkleuren uiteenspattende symfonie die het volle leven bezingt. Met zijn Turangalîla-Symfonie schreef de Franse componist Olivier Messiaen (1908-1992) een ‘hymne van plezier’ en ‘een lied van liefde’, zoals hij het zelf verwoordde. Het tachtig minuten durende orkestmonument is Messiaens ode aan de eeuwige liefde en de dood, waarbij hij zijn fascinatie voor het mythische liefdespaar Tristan en Isolde als leidraad koos.

De ongewone titel ontleende Messiaen aan het Sanskriet: ‘Turanga’ staat voor tijd en de beweging van tijd, terwijl ‘Lîla’, de schepping, de liefde en de uiteindelijke kosmische vernietiging symboliseert. Heftige emoties die Messiaen halverwege zijn creatieve carrière verklankt in een kolkende symfonie voor orkest, piano en ondes-Martenot. Het laatste instrument is een exotische, vroege synthesizer dat is ontworpen door de Fransman Maurice Martenot in 1928. Messiaen was verzot op de zangerige, onaardse klank van het instrument. In de Turangalîla-Symfonie wordt deze oersynthesizer op glorieuze wijze van stal gehaald. Na de première in december 1949 in Boston groeide de symfonie uit tot een van Messiaens populairste en meest gespeelde werken. Messiaens vrouw, pianiste Yvonne Loriod, en zijn schoonzus, ondes-Martenotspeler Jeanne Loriod traden daarna vaak als gelouterde solisten op.

Voor de spectaculaire uitvoering van philharmonie zuidnederland in januari worden twee echte Messiaen-specialisten naar Nederland gehaald. De Turangalîla-Symfonie is maar zelden live te horen door de grote bezetting. Naast ondes-Martenotspeler Nathalie Forget is dat Messiaen-pianist van het eerste uur, de Fransman Roger Muraro. Een 59-jarige klavierleeuw die het piano-oeuvre van Messiaen van binnen en buiten kent. Toen hij nog maar net negentien was kwam hij al in contact met Messiaen en ging hij studeren bij diens vrouw Yvonne Loriod aan het Parijse conservatorium. Muraro herinnert het zich met veel plezier. “Loriod zag me spelen tijdens een van de examens. Ze kwam backstage en complimenteerde me met mijn gevoelvolle spel. Dat was zo indrukwekkend. Een kleine dame van één meter zestig tegenover een knaap van één meter negentig. Ik keek haar aan en ze kwam meteen op me over als een moeder. Dat vergeet je niet snel.”

Muraro studeerde vervolgens tien jaar bij haar. “Toen ontmoette ik Messiaen ook voor de eerste keer. Ik speelde gedeeltes uit zijn Vingt regards sur l’enfant-Jésus. Hij was zo aardig en kalm. Bij hem voelde ik me volledig op mijn gemak. ‘Je moet meer van mijn muziek spelen’, voegde hij er nog aan toe.” Het zou nog een aantal jaren duren voordat Muraro zich onvoorwaardelijk op Messiaens piano-oeuvre zou storten. “Mijn pianostudie nam me volledig in beslag. Dus veel Mozart en Beethoven. Maar na mijn studie had ik volop tijd. Ik heb met mijn eigen geld een concert in Parijs geregeld en de hele Vingt regards gespeeld. Dat was het begin van een jarenlange vriendschap met Messiaen en Loriod. We hebben samen heel wat trips gemaakt over de wereld. Van Australië tot Italië. Zo speelde ik samen met Loriod de pianopartij van Messiaen in diens Visions de l’Amen.”

Muraro leerde de klankwereld van Messiaen van binnenuit kennen. Een rijk componistenleven, weet Muraro. “Hij kende Ravel, Stravinsky maar ook de moderne lichting componisten als Stockhausen en Boulez. Maar ondanks alle trends, bleef Messiaen altijd Messiaen. Hij schrok niet terug voor zoete harmonieën. Muziek was voor hem een rivier aan herinneringen. Ook zijn vele leerlingen kregen dat vaak te horen. Daarbij liet hij iedereen in zijn waarde.” In Messiaens latere oeuvre zouden het katholieke geloof, natuurschoonheid en in het bijzonder vogelzang een cruciale rol vervullen. “Alles klinkt volkomen natuurlijk bij Messiaen, niet gedicteerd door het intellect maar door vrijheid en het gevoel.”

Muraro sloeg adviezen van Messiaen en Loriod nooit in de wind. “Loriod was een echte docent: meer methodisch en nauwgezet in haar raad. Ze droeg echt zorg voor het werk van haar man. Messiaen was totaal anders in zijn aanpak. Hij liet je meer vrij en gaf ruimte aan je verbeelding. Echt advies gaf hij niet, hij was vooral verheugd om zijn werk te horen. Details waren niet zo heel belangrijk. Ik interpreteerde zijn pianowerken op een romantische wijze. Daar hield hij van. Zoals van liefdesliederen en een ruimhartige attitude.”

Die gulle, levensomarmende houding klinkt ook door in de Turangalîla-Symfonie. Muraro heeft al zo’n honderdvijftig keer aan een uitvoering meegewerkt. De allereerste keer was in het Poolse Krakau in 1988, maar Muraro voerde het ook al een keer uit met Het Brabants Orkest in 2000. “Daar heb ik goede herinneringen aan. Ik speelde samen met Jeanne Loriod, een ontroerende ervaring.” Van kolossaal tot intiem, van romantisch tot hyperexpressief, iedere Turangalîla-uitvoering is anders, benadrukt Muraro. “Als pianist voel je je enerzijds als een kamermusicus die een intieme dialoog aangaat met anderen, en anderzijds ben je een solist die opgaat in een enorm groot klankcanvas. Iedere Turangalîla-Symfonie is onvoorstelbaar spannend.”

Turangalîla-Symfonie van Olivier Messiaen, philharmonie zuidnederland o.l.v. Dmitri Liss, met Roger Muraro (piano) + Nathalie Forget (ondes-Martenot), Theater aan het Vrijthof Maastricht, zaterdag 19 januari (slotevenement Franse Componistendag), 20.00 uur + Muziekgebouw Eindhoven, zondag 20 januari, 14.15 uur. philharmoniezuidnederland.nl