Er bestaat een hardnekkige neiging om de historie van het huidige Parkstad te laten beginnen met de mijnbouwperiode – terwijl de regio hoort tot de eerst bewoonde gebieden van Nederland. Op deze eeuwenoude fundamenten ontstaat de grondstof voor een nieuwe fase waarin digitaliteit en het goede leven hand in hand gaan.

In de context van Parkstad heeft stof een beladen betekenis. Stof maakte witte lakens vuil en longen kapot. Het is een reststof en tegelijk ook het oermateriaal waaruit wij als mensen, de bijbel volgend, zijn geschapen.

In ‘sjtub’– stof – zit afbraak en opbouw tegelijk; een problematische verhouding. Creatie en destructie liggen in Parkstad dichtbij elkaar. Dit geeft stof tot nadenken.

Zo bezien vormt IBA Parkstad denkstof en een concrete aanzet om te werken aan een toekomstbestendige regio. Ten tijde van de Romeinen bleek al dat de regio alles ‘in huis’ heeft om er te willen verwijlen. Door de IBA kan die intrinsieke kwaliteit weer voor het voetlicht komen en de regio transformeren in een gebied waar tussen 2015 en 2020 de geschiedenis van de toekomst wordt geschreven. Het neergedwarrelde mijnstof wordt de grondstof voor stedenbouwkundige en mentale transformatie. Die geschiedenis van de toekomst voltrekt zich volgens enkele verhaallijnen.

De regio Parkstad hoort tot de eerst bewoonde gebieden van Nederland. De geschiedenis is er zichtbaar, tastbaar en voelbaar. Wie cultuur-historische sporen volgt, komt uit bij de bakermat van onze beschaving. Er bestaat een hardnekkige neiging om de historie van het huidige Parkstad te laten beginnen met de mijnbouwperiode. Deze reductie gaat echter voorbij aan het vooraf ingecalculeerde tijdelijke karakter dat reeds bij de planning van de mijnbedrijven een rol speelde. Men wist immers uit geologisch onderzoek dat de aanwezige steenkolenlagen niet onbeperkt waren.

Ook bij de stedenbouwkundige inrichting van het Limburgse mijnbekken werden er duidelijke grenzen gesteld aan de groei. De clerus wenste geen focus op stadsvorming, maar een overzichtelijke inrichting van het platteland. De uit Engeland afkomstige tuinstadgedachte vond als een synthese tussen de domeinen van stad en platteland een positieve weerklank en mondde uiteindelijk uit in de kolonie – de mijnwerkerswijk. Deze in steen vertaalde ideologie van de menselijk maat kenmerkte zich in een anti-stedelijke architectuur met een hoofdrol voor laagbouw en veel groen.

Dieper in de grondlagen van Parkstad zoekend, valt op dat het een gebied was dat juist de tijdelijkheid ontsteeg. Het was een regio om te blijven. De vuursteenbijlen, Romeinse villa’s, sarcofagen, het Romeinse badhuis, wegen, hoeves en kerken – de tastbare overblijfselen uit de historie kortom, illustreren het sedentaire karakter van Parkstad. Het was een bevallige streek om het in ‘uit te houden’.

Dit wezenskenmerk van het gebied wil IBA Parkstad uitdragen als richtinggevend idee. IBA zoekt hiermee aansluiting bij de antropologie van de streek. De geschiedenis van het gebied is van oudsher een vestigingsgeschiedenis: mensen streken er neer om er te blijven. Ondanks de tijdelijkheid die de mijnbouwindustrie als een soort Fremdkörper heeft geïntroduceerd, bleef de regio een sedentair karakter houden: wie er kwam, die bleef. Het is een historische constante.

De vergrijzing en ontgroening – krimp – zijn fenomenen die de laatste vijftig jaar een duidelijke stempel hebben gedrukt op de demografische ontwikkeling van Parkstad, en daarmee een trendbreuk vormen met het verleden. Mensen trokken en trekken weg om elders te studeren of werk te vinden; IBA-projecten moeten een transformatie bewerkstelligen die aan die ontwikkeling een halt toeroept. De oernatuur van Parkstad nodigt uit om te blijven. Dat schuilt in de aard van het gebied en bepaalt de zogenaamde genius loci – de geest van de plek.

De toekomst van Parkstad kan niet los worden gezien van de mondiale ontwikkelingen van mens en techniek. Het tijdsgewricht houdt ook Parkstad stevig in zijn klem. Wil IBA succesvol zijn, dan moet het volgens een paar richtinggevende verhaallijnen gestalte krijgen. Deze verhaallijnen bieden een toekomstperspectief. Het zijn verhalen – misschien wel utopistisch van aard – die als een wegenkaart de route naar de toekomst beschrijft.

Het overkoepelende verhaal heeft betrekking op de vormgeving van een gebied dat sociaal-economische perspectieven biedt aan jonge mensen.
IBA zal een instrumentele gids zijn om aan projecten te werken die invulling geven aan die toekomstvisie. Tegelijkertijd kan Parkstad niet blind zijn voor geopolitieke en sociale ontwikkelingen. Er zullen keuzes moeten worden gemaakt.

IBA bevindt zich op een breukvlak in de tijd. Een tijd die zich in ras tempo beweegt in de richting van een nog grotere digitaliteit. Tijd en ruimte zijn relatief geworden. In de oude tijd dacht men in termen van een vaste plaats. Zo was ‘de markt’ aanvankelijk een fysieke plaats waar vraag en aanbod elkaar vonden. Kennis vergaarde men in scholen, bibliotheken, musea en in buurthuizen. Het was de tijd van het borgen.

De ruimtelijke inrichting beantwoordde aan deze fysiek gescheiden functionaliteiten. Kennis, vergaard volgens het aloude ‘Bildungsideal’, stond centraal en werd doorgegeven via een leermeester. Werk vond, en vindt, plaats op speciaal daarvoor ingerichte plekken. Wonen, werken en recreëren spelen zich af in verschillende domeinen. De oersituatie appelleert aan gevoel, aan nostalgie, aan een plaats met idolen en lokale helden. Men spreekt een streektaal, heeft respect voor status en is autoriteitsgevoelig.

In het huidige digitale tijdsgewricht maakt kennis plaats voor informatie. Connectiviteit is wezenlijk, bezit is minder belangrijk dan gebruik. Waar in het ‘Bildungsideal’ het bezit van kennis nog essentieel was, is daar nu het vinden, het kunnen opzoeken van informatie voor in de plaats gekomen. De nieuwe economie maakt van vrijwel iedereen een ondernemer, met de hele wereld als actieradius.

Macht is niet langer top down gestructureerd, maar bevindt zich in diffuse, veelal onzichtbare netwerken. Werk en familie hebben geen vaste plaats meer. De stad is een plaats voor fun, de fysieke markplaats is een digitale geworden. Brandstof niet langer fossiel, maar duurzaam. Snelheid belangrijker dan diepgang. Entertainment wint aan terrein terwijl cultuur zieltoogt. Een fragment uit het gedicht The Rock (1934) van T.S Eliot wijst vooruit op deze verschuiving van de oersituatie naar de digitale stad:

Where is the life we have lost in living?

Where is the wisdom we have lost in knowledge?

Where is the knowledge we have lost in information?

Het proces dat we hier zien is onherroepelijk. De kloof tussen de oersituatie en de digitale stad lijkt onoverbrugbaar. IBA opereert in het overgangsgebied tussen die twee posities, als brug naar de digitale stad.
Hoewel deze ontwikkeling niet exclusief is voor Parkstad, heeft de regio de gelegenheid om met IBA een weg te kiezen die de digitaliteit omarmt en tegelijk mogelijkheden schept om die plek te blijven/ te worden waar men graag vertoeft. Een transitie die op wereldschaal niet valt te ontkennen, kan in Parkstad uitmonden in een transformatie. Een transformatie van het bouwen, maar evengoed van het slopen (creatie en destructie). Een transformatie van leegstand naar nieuwe functies.

IBA zal de trots van Parkstad uit het stof laten herrijzen door de lat hoog te leggen en zich te meten met Aken, Eindhoven en Maastricht. Met een eígen verhaal en een eigen identiteit waarin van oudsher de mouwen werden opgestroopt. In de nieuwe situatie kan Parkstad een bron zijn waarin het beroepsonderwijs en de universiteit samenvloeien. Het kan de basis vormen voor innovatie, experiment en nieuwe ambachtelijkheid – en dus ook werkgelegenheid. IBA kan als vector voor verandering een nieuwe tijd in beweging zetten en verbindingen leggen tussen initiatieven op gebied van natuur, cultuur, wonen, werken en recreëren. IBA regisseert de uitvoering van een nieuwe stad in het licht van het toekomstige tijdsgewricht. Het anticipeert en onderneemt actie. Uit de reststof van de kortstondige, doch indringende industriële periode en op de eeuwenoude fundamenten van de historie ontstaat de grondstof voor een nieuwe fase waarin digitaliteit en het goede leven in Parkstad hand in hand gaan. De geschiedenis van de toekomst wordt vanaf nu geschreven.

Foto boven: Brunsummerheide. Foto: IBA Parkstad