Verschuif de werkelijkheid

Leg calqueerpapier op de werkelijkheid. Trek haar met zwarte inkt over. Verschuif alles enkele millimeters. Daar ergens spelen What Ever Happened To Mr. Pete en Rijgen zich af. Vervreemding is hierin een belangrijk thema, vertellen acteurs Joep van der Geest en Louis van der Waal van Het Zuidelijk Toneel. ‘Het kan je overal gebeuren.’

Gestommel, wegvallend geluid, een rechteroor dat plotseling het beeldscherm vult. Voor een Zoom-interview over vervreemding zijn de omstandigheden verrukkelijk: Joep van der Geest duelleert met haperende wifi in Leiden, Louis van der Waal rijdt over een Belgische snelweg, de redacteur in Den Bosch hoopt met een halsoverkop aangestoken waxinelichtje verder onheil te bezweren. Maar het lukt! 

What Ever Happened To Mr. Pete van regisseur Sarah Moeremans gaat over een onopvallende, witte veertiger. Allenigheid, sociale angst en afwezigheid van initiatief kenmerken Pete. Hij bevindt zich in een wellness hotel, maar hoe hij daar is beland? In 24 scènes, die met mathematische precisie zijn gerangschikt, speelt vervreemding zwaan-kleef-aan: in alle ontmoetingen van Pete – met familie, personeel, een notaris – ontbreekt doorleefde verbinding met de ander. ‘Heel herkenbaar,’ zegt Van der Geest die de titelrol met Gillis Biesheuvel deelt. ‘Het gevoel buiten-de-werkelijkheid te staan kan ik op feestjes of premières hebben. Maar ook in een wachtkamer. Het is niet verontrustend, iedereen kent het. Het zegt vooral iets over de fragiliteit van de mens.’

Joep van der Geest. foto Cathatina Gerritsen

De makers doken in het werk van David Lynch, Harold Pinter en Samuel Beckett, meesters van het sociale ongemak en galgenhumor. Van der Geest: ‘Hun stijl maakt zowel de dreiging als de onbegrijpelijkheid van het alledaagse zichtbaar. Ook in tekeningen van Escher of in films als The Lobster van Yorgos Lanthimos kom je dat tegen. Van die vervreemdende stijl gaan we zeker gebruikmaken, inclusief manipulaties.’ 

Geen grootspraak, belooft de mise-en-scène: een muur in What Ever Happened To Mr. Pete deelt de speelvloer en tribune in tweeën. ‘Het zijn de parallelle werelden van Pete, die beseft dat hij zijn identiteit kwijt is – of op z’n minst het zicht erop.’ Dat geheim drijft Pete in de dunne armpjes van de eenzaamheid. Toch eindigt het bemoedigend: ‘Pete gaat in gesprek met zichzelf. Simpel: een sixpack nastreven helpt niet tegen vervreemding. Een ontmoeting met jezelf wel.’ Zeker in deze eeuw kan dat geen kwaad, ziet Joep van der Geest. ‘Of zoals de Vlaamse psychiater Dirk De Wachter zei: ‘Onze tijdgeest is een speedboot.’ Er wordt meer geschreeuwd, vanuit de eigen bubbel en eigen gelijk. Er zijn minder gesprekken, met anderen en met onszelf. Dat maakt de kans op vervreemding groter dan ooit.’

Ook Rijgen van Sarah Moeremans en haar vaste theaterpartner Joachim Robbrecht is niet wars van vervreemding. Het duo maakte deze bejubelde grotezaalproductie in 2019 onder de vlag van NTGent; de herneming is begin 2022 bij Het Zuidelijk Toneel. In deze lichtvoetige reidans over liefde en intimiteit geven Louis van der Waal, Ariane van Vliet en Peter Seynaeve hun onderzoeksdrift en lusten vrij spel. Met succes, bewijzen scènes waarin onder meer incest, pedofilie, intimiteit met een paard en finale liefde op een sterfbed aan bod komen. Rijgen knipoogt verleidelijk naar het spraakmakende Reigen (1897) van de Oostenrijkse schrijver Arthur Schnitzler, die lak had aan de korsetterie van het burgerfatsoen. Teugels en touwtjes gingen los in zijn controversiële stuk, dat 125 jaar later opnieuw inspireert. 

Louis van der Waal in de voorstelling Rijgen. foto Michiel Devijver

Actualiteit en noodzaak van Rijgen zijn glashelder voor Louis van der Waal, die met zijn spel een nominatie voor de theaterprijs Arlecchino in de wacht sleepte. Vanachter het dashboard op een Belgische snelweg wijst hij op een paradox: ‘Terwijl we onze liefdesdriften grenzeloos kunnen volgen – mede dankzij digitalisering – groeit de nieuwe bravigheid. Dat is een extra reden om na te blijven denken over seksualiteit en erotiek in het schemergebied: het terrein tussen wat we verlangen en wat juridische en morele regels verbieden.’

In Rijgen wordt je tolerantie tot het uiterste gedreven, maar perverse gedachten bestáán.

Van der Geest, die in Leiden onverstoorbaar naar sterker wifi-signaal blijft zoeken: ‘De kracht van Sarah Moeremans is dat haar voorstellingen gedachte-experimenten zijn. Motto: ‘Kunt u denken, denk dan in vrijheid mee.’ Dat geldt zeker voor Rijgen. Neem pedofilie, dat erin voorkomt. Ik heb zelf kinderen. Kun je de liefde van een pedofiel begrijpen? In Rijgen wordt je tolerantie tot het uiterste gedreven, maar perverse gedachten bestáán.’ Met bijval van Van der Waal: ‘Het veroordelen ervan is heel gemakkelijk. Te gemakkelijk. Wat ik briljant vind aan Rijgen is dat de structuur van Schnitzlers klassieker is behouden, maar de inhoud aanspoort tot nadenken over relaties in het nu.’

Zowel What Ever Happened To Mr. Pete als het hernomen Rijgen raakt aan identiteit en eenzaamheid. Of ze troost bieden? Nee, de stukken van Sarah Moeremans zijn niet in jodium gedrenkt. Troost is collateral happiness in haar werk. Van der Waal, laconiek: ‘Met troost is alles ook voorbij. Wij willen dat het doorgaat.’ Beide voorstellingen dagen je vooral uit om jezelf tegen te komen in the haunted house called life. Ga het keldertrapje maar af, je bent er niet alleen.

What Ever Happened To Mr. Pete van Het Zuidelijk Toneel. Van 12/2 t/m 12/5. Rijgen van 19/1 t/m 19/6. hzt.nl