De werkelijkheid van de openbare ruimte veranderen door videokunst. Klinkt idealistisch. En dat is het ook. Al schrikt curator Bart van den Boom een beetje van het woord. Hoogdrempelig is zijn videoproject For Real echter niet, zegt hij. “Visueel aantrekkelijke beelden spreken iedereen aan.”

door Theo Ploeg

“Kun je het zien?”, vraagt Bart van den Boom terwijl hij z’n MacBook verticaal houdt. Steeds sneller vullen wolken het scherm en vormen een indrukwekkend schouwspel. Vanaf 1 oktober zijn deze beelden te zien op de gevel van de SNS Bank aan de Avenue Céramique in Maastricht. Vier meter hoog en dus nadrukkelijk zichtbaar. Een enorm contrast met het gebouw zelf, dat hard en erg aanwezig is, legt Van den Boom uit. “Door de projectie wordt het vloeibaar, vluchtig.” Daar moet de argeloze passant iets mee, constateert hij tevreden.

Van den Boom, initiator van de stichting Viewmaster die het videoproject For Real organiseert, heeft gelijk. Hoog boven het straatrumoer uittorenend op de SNS-gevel is de video Suspension van de Belgische kunstenaar Nicolas Provost onontkoombaar. Ook voor mensen die normaal niet met kunst worden geconfronteerd. En dat is nou net de bedoeling: kunst naar de openbare ruimte, de straat, brengen, zegt Van den Boom. Weg van het museum, waar de echte wereld is buitengesloten. Toch ademen de teksten in de bijbehorende gids niet zozeer de taal van de straat maar het jargon van de kunstprofessional: ‘Provosts gespiegelde vlekken zijn geen verstilde duidingsvormen, zoals Rorschach ze voorlegde aan psychiatrische patiënten. Het zijn steeds veranderende barokke vormen, die de ene na de andere metamorfose ondergaan.’ Van den Boom knikt instemmend, en zegt: “Maar ook zonder die uitleg doet het werk iets met je. Dat is juist de kracht van de videokunst die geselecteerd.”
Al eerder, in 2004 met Extended Views, bracht Van den Boom – toen nog in dienst bij Centre Céramique, de videokunst naar de straat. Destijds nodigde hij Oost-Europese kunstenaars uit om te exposeren in Maastricht. “Die landen waren net toegetreden tot de Europese Unie.” Extended Views speelde met de verwachtingen die de meeste mensen hadden bij die toetreding. “Daar hebben ze ook gewoon computers en moderne apparatuur, er wordt óók videokunst gemaakt”, lacht Van den Boom.
Het idee voor een tweede editie kreeg al snel vorm, maar concreet werd het niet. Tot nu. En weer stelt Van den Boom, inmiddels free lance curator, het spelen met verwachtingen centraal. “De werken en de omgeving waarin ze zijn geplaatst, zijn zorgvuldig aan elkaar gekoppeld. Ze versterken elkaar. Zo ontstaat een nieuwe werkelijkheid die afwijkt van wat mensen verwachten en gewend zijn.” De openbare ruimte is van iedereen. Dat vraagt om visueel aantrekkelijke beelden, legt Van den Boom uit. “We leven in een mediacultuur die bepaald wordt door beeld. Dat heeft een grote invloed op hoe we de werkelijkheid zien. Je zou kunnen zeggen dat beelden de werkelijkheid hebben vervangen. Daar spelen wij op in. De beelden die we tonen zijn visueel aantrekkelijk, maar het zijn geen Coca-Cola-reclames. Er zit wel degelijk een boodschap achter.”
Of die voor iedereen duidelijk is? “Dat is niet het punt”, meent Van den Boom. Alleen al de confrontatie met mooie beelden is volgens hem voldoende. “Die zie je niet op televisie of vind je niet zomaar op internet. Ze houden de aandacht vast. Als mensen een minuut stil staan om te kijken, beïnvloedt dat het beeld dat ze hebben van kunst, en van de werkelijkheid.” Die aanpak heeft wel wat weg van de werkwijze van kunstenaars als Jonas Staal en Marc Bijl, die de openbare ruimte beïnvloeden met sterk politiek-maatschappelijk betrokken werk. Van den Boom, zelf ooit op straat begonnen met het maken van graffiti, begrijpt de vergelijking. Maar, zegt hij, “in feite doen zij het tegenovergestelde, zij halen de straat naar het museum. De kunst die ze maken is een afspiegeling van wat er buiten de wereld van de musea heerst. Wij doen het omgekeerde: de kunst uit het museum naar de straat brengen.”
Mét boodschap dus. De achtentwintig getoonde werken spelen met verwachtingen over de toekomst, over het subtiele verschil tussen werkelijkheid, fantasie en het virtuele. Dat luistert nauw met de omgeving. Best lastig, met de verschillen in de stedelijke omgeving waar de video’s worden getoond: de organisch ontstane oude binnenstad van Hasselt en het op de tekentafel bedachte, in twintig jaar uit de grond gestampte stadsdeel Céramique in Maastricht zijn elkaars tegenovergestelde. Dat vraagt om een andere invulling, met andere kunst. “In Hasselt heb je te maken met kleine ramen en smalle straatjes, in Maastricht met brede boulevards en veel glas.” Zo past het eerder genoemde Suspension goed bij het open en weidse karakter van Céramique.
Maar toch, ondanks de verschillen in openbare ruimte is de aanpak in Maastricht en Hasselt hetzelfde. Stiekem is Van den Boom in zijn hoofd al bezig met een nieuw project. “Daar wil ik Luik en Aken bij betrekken. Dan heb je drie verschillende talen, eens kijken wat beeldtaal dàn voor betekenis heeft.”

Still uit de video Everytime van Broersen en Lukacs.

For Real – 28 Utopian Projections in Public Space, 1 tot en met 31 oktober (iedere avond van 17-24u) binnenstad Hasselt, stadsdeel Céramique Maasticht. www.for-real.eu