Vol vuur voor Haydn

Cellist en dirigent Nicolas Altstaedt is te gast bij philharmonie zuidnederland voor een grensverleggend concertprogramma rondom Joseph Haydn. Aan revolutionair klassiek voegt hij baanbrekend eigentijds toe: ‘We leven in het hier en nu.’

De hartstocht voor muziekrevolutionair Joseph Haydn zit diep. De Duits-Franse cellist Nicolas Altstaedt (Heidelberg, 1982) raakt niet over Haydn uitgepraat. Met een aanstekelijke geestdrift breekt hij een lans voor de oude Oostenrijkse meester. Zowel als cellist en als dirigent. Want Altstaedt behoort tot de zeldzame creatieve dubbeltalenten die tegenwoordig de klassieke muziekpodia sieren. Op uitnodiging van philharmonie zuidnederland heeft hij een intrigerend concertprogramma samengesteld rondom Joseph Haydn. 

Er is al een tijdje een klik tussen Altstaedt en het orkest. In 2019 was hij voor het eerst te gast en blonk hij uit als solist tijdens Elgars Celloconcert. Nu komt hij terug voor drie concerten in december. Zo vervult hij niet alleen een hoofdrol in onder meer het Celloconcert nr. 1 van Haydn, maar dirigeert hij ook het orkest. ‘Geweldig dat philharmonie zuidnederland in zo’n korte tijd in zoveel verschillende zalen optreedt. In die periode leer je elkaar goed kennen’, benadrukt Altstaedt. Hij is nog geen veertig maar zijn palmares kun je gerust indrukwekkend noemen. Hij heeft al opgetreden met toporkesten als de Wiener Philharmoniker, Tonhalle Orchester Zürich, NHK Symphony en het Rotterdam Philharmonisch Orkest. Als geliefd kamermusicus deelde hij het podium met violiste Janine Jansen, klarinettist Martin Fröst en pianist/componist Fazil Say. 

Dat Altstaedt ooit de dirigentenbok zou beklimmen, stond in de sterren geschreven. ‘Als jong musicus bestudeerde ik al het symfonisch repertoire en allerlei partituren. De Zevende van Bruckner of de Vierde van Brahms. Ik wilde er meer van weten.’ In 2014 kreeg hij een gouden kans. Oprichter van de Haydn Philharmonie, dirigent Ádám Fischer, vroeg hem als opvolger. De Haydn Philharmonie speelt onder meer in het Schloss Esterházy in Eisenstadt, dezelfde plek waar Haydn ooit gewerkt heeft. Van daar uit reist het Oostenrijks-Hongaarse orkest de wereld over. Voor Altstaedt is het een droombaan. ‘Daar heb ik vele vlieguren gemaakt als dirigent’, klinkt hij enthousiast. 

Over het belang van Haydn is hij stellig. Een componist van grote inventiviteit, die de symfonie en het strijkkwartet definitief op de kaart zette. ‘Hij was een absolute revolutionaire componist. Met zijn muziek openbaarde Haydn een laboratorium aan experimenten op het vlak van harmonie, ritme en vorm. Dirigent Nikolaus Harnoncourt noemde Haydn niet voor niets de grootste avant-garde componist die er is geweest.’ Naast het Celloconcert nr. 1 van Haydn speelt philharmonie zuidnederland zijn Symfonie nr. 90. ‘Voor iedere symfonie bedacht Haydn weer iets nieuws, en vergat hij wat hij daarvoor had gedaan. Haydn pakt je iedere keer weer bij de lurven.’ Zo klinkt er in de finale van Symfonie nr. 90 een wel heel spannende stilte van vier maten. Maar schijn bedriegt. Het speelse karakter van Haydns verkwikkende muziek houdt de luisteraar voortdurend alert.

Nicolas Altstaedt: ‘Haydn pakt je iedere keer weer bij de lurven.’ foto Marco Borggreve

Waar hij kan, houdt Altstaedt een bezield pleidooi voor de innovatieve zeggingskracht van Haydn. ‘Haydn was een genie maar hij liep er niet mee te koop. Hij was een man van het geloof en goede deugden. Zelfpromotie had hij weinig mee. Door componisten wordt hij alom bewonderd. Mozart liep met hem weg en Brahms zou later sterk door hem beïnvloed worden.’

Voor Altstaedt was het meer dan logisch om muziek van Haydn met eigentijdse werken te combineren op één concertavond. ‘Haydn denkt als een architect. Hij was zijn tijd ver vooruit. De band met een eigentijdse toondichter als Iannis Xenakis is dan snel gelegd. Hij was niet alleen componist maar ook architect, onder meer voor Le Corbusier. Experimenteren met wiskundige verhoudingen en structuur zie je zowel bij Haydn als Xenakis.’ Van Iannis Xenakis (1922-2001) klinkt zijn hallucinante strijkerswerk Voile uit 1995. 

Dichter bij de klankwereld van Haydn blijft de Duitse componist Wilhelm Killmayer (1927-2017). In zijn kamerorkestwerk La joie de vivre gebruikte Killmayer dezelfde bezetting als in de vroege Haydn symfonieën. Altstaedt werkte nog met Killmayer samen. ‘Hij begon als een modernist maar later is zijn klanktaal meer tonaal geworden. Een componist die ontzettend pure muziek schreef. In zijn muziek hoor je de onschuld van een kind. Killmayer kan de luisteraar ook op het verkeerde been zetten en verrassen. Hij had de spitsvondigheid van een wijze oude man. Net als Haydn.’

Altstaedt werkt nauw samen met hedendaagse componisten. Sebastian Fagerlund, Wolfgang Rihm en Erkki-Sven Tüür schrijven werk voor Altstaedt. ‘Je leeft in het hier en nu. Het scheppen van nieuwe kunst is daar een essentieel onderdeel van. Om vooruit te komen als mensheid, moeten we creatief blijven. We schrijven, we schilderen en we componeren. Dat is ons dagelijks voedsel.’

Nicolas Altstaedt (cello, dirigent) met philharmonie zuidnederland. Ivm de actuele corona-maatregelen zijn de concertdata voor december helaas geannuleerd. Voor nieuwe concertdata en de laatste info kijk op philharmoniezuidnederland.nl