‘Soms lijkt het alsof de wereld de ontwikkelingen aan het front volgt als een wedstrijd in de Champions League: zal deze underdog zonder sterren en zonder serieus te nemen investeringen de groepsfase overleven? De wereld kijkt op de gevechtskaart, de analisten verliezen zich in prognoses, de verwijzingen naar de ontoereikende uitrusting van het Oekraïense leger klinken als rechtvaardigingen en dienen als aanvullende argumenten om van de Oekraïners een wapenstilstand te eisen.’
De Oekraïense schrijver Serhiy Zhadan legde in Die Zeit uit dat wat de Russen in Oekraïne niet met oorlog bezig zijn, maar met volkerenmoord. Ze bombarderen de energiesector niet omdat het om militaire objecten gaat, maar omdat ze donkere, langzaam bevriezende Oekraïense steden willen. Ze vernietigen geen scholen en bibliotheken omdat ze het land willen ‘denazificeren’, maar omdat ze de Oekraïense taal, de Oekraïense cultuur en het Oekraïense onderwijs willen vernietigen.
Wat Zhadan wil, is dat wij, in het Westen, stoppen met het beschrijven van een oorlog als een voetbalwedstrijd. ‘We hebben hier te maken met volkerenmoord, en zo moeten we het ook noemen.’ Geen gezever dus in praatprogramma’s over compromissen, wapenstilstand of demarcatielijnen. Er is maar één weg: de Oekraïeners steunen. ‘Het is de linie van ons overleven, de linie van ons voortbestaan, de linie van onze mogelijke overwinning.’
De postcommunistische wrok van de Russen heeft ons geleerd dat de Koude Oorlog nooit is weggeweest. De vraag die Serhiy Zhadan stelt, is of we ook het IJzeren Gordijn terug willen.
Ook de zivilcourage is niet meer wat ze geweest is
Zijn tekst was nog niet gedrukt of er laaide een andere smeulende brandhaard op. Ook in het Midden-Oosten gaat over demarcatielijnen, over het doelbewust vernietigen van een cultuur, over volkerenmoord.
In deze nieuwe ZOUT schrijft Leon Verdonschot over het boek De Muur voorbij van schrijver/vertaler Harrie Lemmens. Begin jaren tachtig woonde Lemmens in Oost-Berlijn, de hoofdstad van de communistische Arbeiter- und Bauernstaat DDR. Hij werkte er voor Intertext, een vertaalbureau dat zich toelegde op de verspreiding van DDR-propaganda in het Westen. ‘Dag in, dag uit belabberd geschreven teksten vertalen waarmee ik het voor een deel op zijn zachtst gezegd niet eens ben’, noteert Lemmens met terugwerkende kracht. Bij de waaromvraag komt hij niet veel verder dan een quote van Louis Couperus: ‘We doen altijd dingen en weten niet waarom’.
Zo gaat het dus, als er muren, hekwerken en prikkeldraadversperringen worden opgericht om mensen, groepen, volken van elkaar te scheiden.
Wie een volk wil vermoorden, begint bij het vernietigen van taal (onderwijs) en cultuur. Elke dictator, zo ook Poetin, definieert dichters, schrijvers en journalisten als ‘vijanden van het volk’. Ze zijn de vaandeldragers van de vrijheid, de redders van hun land.
Zo niet in Westerse landen, waar weinig op het spel staat. Cultuur en taal worden gemarginaliseerd, de geschiedenis teruggebracht tot re-enactment. Een beleving.
Het besef dat de verdedigingslinie van de Oekraïeners ook de onze is, verdwijnt. Het tast onze welvaart aan.
Om toch een positie in te nemen, staan we stijf van de politieke correctie. Het parlement debatteert over de vraag of we de Israëlische dan wel de Palestijnse vlag moeten laten wapperen. De Frankfurter Buchmesse schrapt de literatuurprijs voor de Palestijnse schrijfster Adania Shibli omdat ‘de terreuroorlog tegen Israël’ haaks staat op haar waarden – we hebben het over grootste boekenbeurs ter wereld. Ook de zivilcourage is niet meer wat ze geweest is.
WIDO SMEETS
co-hoofdredacteur
