Aan het einde van de romantiek haalden steeds meer componisten inspiratie uit de nationale of regionale geschiedenis. Is volksmuziek een kanttekening bij de zogenaamde ernstige klassieke muziek? Je zou het antwoord kunnen vinden tijdens het Roots Festival in Hasselt. “Alle muziek is volksmuziek.”

“Ik denk”, zegt fluitist Toon Fret van kamermuziekensemble Oxalys “dat er veel meer volksmuziek schuilt in het klassieke repertoire dan we denken. Dvorák, Mozart, Schubert, ze hebben allemaal geleund op de volksmuziek. Veel meer dan we beseffen. Je kunt het lezen in de partituur, maar misschien dat je het dansen minder goed hoort in het geluid van een symfonieorkest.”

Dat zichtbaar maken van volksmuziek in de klassieke muziek is de gedachtegang achter het Roots Festival in Hasselt. Liefst vijf dagen achter elkaar klinkt er muziek in het cultureel centrum die sterk verbonden is met een plek. De Finse componist Jean Sibelius staat bekend om zijn liefde voor zijn eigen cultuur en geschiedenis en zijn ‘opvolgers’ Rautavaara en Sallinen eveneens. Het Vlaamse kamermuziekensemble Oxalys speelt een van de meest populaire klassieke stukken die stevig zijn verankerd in een streek: de liederen uit de Franse Auvergne van Joseph Canteloube (1879-1957).

“De liederen van Canteloube zijn heel goed gemaakt”, zegt Toon Fret (1971), fluitist en artistiek coördinator van kamermuziekensemble Oxalys dat in 1993 aan het Brusselse conservatorium werd opgericht. “Het zijn prachtige harmonieën, maar daar valt hij ons niet mee lastig. Er zijn componisten die zulke harmonieën met veel branie brengen en je die als het ware opdringen, maar daar is bij Canteloube geen sprake van. Het is fantastisch.” Fret heeft net een lange dag achter de rug aan het conservatorium van Luik waar hij professor is. Behalve in Luik doceert hij ook in Dijon en Leuven. Volgens zijn bio profileert Fret zich vooral als kamermusicus maar al snel blijkt dat hij helemaal niks moet weten van een orkestbaan. “Ik ben geen orkestmusicus, ik heb problemen met gezag”, gnuift hij. “Ik ben een kleine ondernemer die graag zijn eigen broodjes bakt.” Naast Oxalys speelt Fret traverso (de voorloper van de dwarsfluit) in barokensemble Atys en is hij fluitist bij ensemble Het Collectief dat vooral hedendaagse muziek brengt.

Oxalys toert al langer met het belangrijkste muzikale erfgoed van Canteloube. Hij schiep een hartstochtelijk beeld van zijn geliefde streek en haar bewoners in noten. Volgens Fret zijn de werken uitstekend geschikt voor een kamermuziekbezetting: fluit, klarinet en harp waar mogelijk uitgebreid met andere instrumenten om een breed repertoire te brengen en ongewone projecten te realiseren.

Canteloube schreef zijn liederen voor zangstem en orkest. De Chants d’Auvergne werden voor Oxalys bewerkt door de Vlaamse sopraan Annelies van Parys met wie het gezelschap vaker samenwerkt. Zij arrangeerde eerder al werk van Debussy voor Oxalys. “In een orkest hoor je de polyfonie en de patina van dit werk te weinig, het is niet helder genoeg. Van Parys reduced it to the max. Het is loepzuiver, die muzikale rijkdom hóór je nu. Dat presteerde ze ook al in haar bewerking van Debussy ‘s Prélude à l’après-midi d’un faune. Je hoort het genie veel beter. In deze bezetting heb ik bovendien geen last van dictators voor mijn neus en pinguïns om me heen”, sneert Fret. “Iedereen luistert naar elkaar en reageert op elkaar, niet op een dirigent. Dat is een hele andere manier van musiceren. Je scherpt je aan elkaar, er is plezier in de interactie van de musici op het podium.”

Hoewel Oxalys vooral put uit de Belle Epoque (1870-1930), stuit het ensemble dikwijls op volksmuziek. Van Luciano Berio bijvoorbeeld die Fret qua instrumentatie en inventiviteit nog hoger inschat dan Canteloube. Van de Folksongs van Berio is nooit een orkestversie verschenen, vandaar dat Toon Fret het “pure volksmuziek” noemt. Maar hij weet het, volksmuziek is een beladen term. Er zijn teveel clichés op van toepassing. De volksmuziek nodigt uit voor de dans maar stemt evengoed melancholisch. Hij noemt het “essentiële zuurstofbanen naar de ernstige muziek.” “Maar misschien moeten we gewoon zeggen dat alle muziek volksmuziek is.”

Roots Festival, met Tempera Quartet, Port Klezmer, Oxalys, Claire Lefiliiâtre, Taurus Quartet en het pianoduo Jekaterina Drzewiecka en Stanislaw Drzewiecki. Van 13 maart tot en met 17 maart in Cultuur Centrum Hasselt. Cch.be