Technologische singulariteit, het moment waarop kunstmatige intelligentie de mens voorbijstreeft, komt dichterbij. IMPACT loopt op de zaken vooruit. Met bijvoorbeeld een voorstelling voor smartphones en de volgende stap in virtual reality.
Door Edo Dijksterhuis

“Onze telefoon zit altijd maar in onze broekzak en we vragen ons nooit af of die telefoon daar wel blij mee is. Let wel, we hebben het over een snel evoluerende soort. Iedere twee jaar is er een nieuwe generatie die weer mooier en slimmer is. En wij gaan er achteloos mee om. We kijken alleen naar wat die smartphone voor ons doet en geven in ruil een beetje elektriciteit, een update of een nieuw hoesje, wat niet meer is dan poppenkleding.”

Peter Missotten pleit dan ook voor een andere omgang met onze geliefde telefoons – en technologie in het algemeen. Als lector Technology Driven Art aan de Zuyd Hogeschool stimuleert hij het kritische gebruik van technologie binnen de kunsten. In samenwerking met de Toneelacademie Maastricht heeft hij voor het IMPACT festival in cultuurcentrum Hasselt nu de voorstelling Dear Lollipop gemaakt, waarin de smartphone centraal staat in plaats van haar gebruiker. Bezoekers melden zich vooraf online aan met hun apparaat, downloaden een app en wachten als ouders bij de zwemles geduldig in een aparte ruimte terwijl hun elektronische kroost van de voorstelling geniet.

Dear Lollipop is een onderzoek naar de artistieke smaak van kunstmatige intelligentie, stelt Missotten. Want ja, zoiets bestaat wel degelijk. “Randjes van telefoons zijn in de loop van de tijd steeds verder afgerond. Dat zegt iets over hun esthetisch gevoel. En nee, door te onderzoeken wat het apparaat zelf mooi vindt, losgekoppeld van ons, dichten we de telefoon geen menselijke eigenschappen toe. We accepteren hem juist meer als complex systeem en zelfbewuste entiteit.”

De titel van de voorstelling verwijst naar de roepnaam voor de Android 5, het Google-besturingssysteem dat in 2014 beschikbaar kwam en tegenwoordig geldt als minimaal functioneringsniveau in het dagelijks leven. “We wilden geen kindervoorstelling maken, hè”, grapt Missotten.

In weerwil van die titel zijn ook iPhones welkom bij de voorstelling. “Het zou mij niks verbazen als de telefoons van Android en Apple heel verschillende smaken hebben”, stelt Casper Wortmann, oud-student van de Toneelacademie Maastricht die nu kunstmatige intelligentie studeert in Amsterdam. “Gestileerd versus ordinaire troep. Dat is voer voor regelrechte culture wars.”

“En wellicht zijn telefoons ook racistisch”, voegt Missotten met zichtbaar plezier toe. “Zo’n Samsung-apparaat kun je maar beter niet in de buurt van een Huawei zetten. Dat zou zomaar mis kunnen gaan.”

Dear Lollipop is typerend voor het IMPACT festival. Het Euregionale project beleeft dit jaar zijn derde en laatste editie als podium voor kunst en technologie. Er wordt gediscussieerd en kennis uitgewisseld tussen universitaire wetenschappers, het bedrijfsleven, podiumkunstenaars en beleidsmakers. Economie, innovatie en cultuur komen hier samen. En de voorstellingen, geïnitieerd en gecoproduceerd onder het kopje Impact Lab, vormen zowel het cement als creatief hoogtepunt van die coöperatieve kruisbestuivingen.

Naast Missottens Nederlandse lectoraat en het Duitse D&B Audiotechnik is het experimentele Vlaamse gezelschap CREW de derde partij die op uitnodiging van Impact een voorstelling maakte. CREW geldt als een van de pioniers van het technologische theater, door kunstenaar Eric Joris ook wel ‘scientific fiction’ genoemd. Aan het begin van de eeuw, in de oerdagen van het medium, was CREW al in de weer met virtual reality.

“Er waren toen wel VR-brillen maar de ervaring was zeer primitief, op het ontgoochelende af”, herinnert Joris zich. “Je zag wel 3D, maar je voelde het niet. We introduceerden video als VR en dat was een grote verbetering: plots konden we echte ‘immersieve’ performances maken. Gebruikers hadden echter wel last van zogenaamde ‘simulation sickness’ maar die misselijkheid komt tegenwoordig bijna niet meer voor. De VR-technologie is niet alleen veel beter geworden, onze zintuigen zijn gewend geraakt aan de mediëring via apparaten. Je smartphone zit bijvoorbeeld vol trackers en sensoren die je op een ‘lijfelijke’ manier met je apparaat en zijn inhoud verbinden. In tegenstelling tot 2004 zet men nu een videobril op zijn neus en is weg.”

“We leerden gaandeweg hoezeer de beweging van de ‘immersant’ cruciaal is. Sterker nog: we konden aantonen dat een ruimtelijk gevoel vanuit lijfelijke beweging ontstaat en dus niet vanuit de stereoscopie van onze beide ogen zoals we het op school geleerd hebben. De huidige voorstelling Straptrack is de volgende stap daarin. De positie van de bezoeker ten opzichte van de ruimte wordt bepaald via een nieuw ontworpen trackingsysteem dat – anders dan de traditionele systemen – lange afstanden kan overbruggen. De ruimte waar je je in bevindt, ontvouwt en ontsluit zich terwijl je er doorheen loopt. In plaats van dat hij zich voor je bevindt, zit je er middenin.”

De fysieke bouwstenen voor die virtuele ruimte zijn gemaakt door kunstenaar Meryem Bayram. Het gaat om een anderhalf meter grote maquette van geometrische vormen die op verschillende manieren ten opzichte van elkaar kunnen scharnieren. Dit houten model wordt met behulp van motion capture camera’s, een stel 360° camera’s en een point cloud-techniek tot leven gewekt.

De ervaring blijft overigens niet beperkt tot beweging alleen. “We zijn in staat geluiden toe te voegen die effect hebben op het visuele. Maar we kunnen ook wind simuleren of zwaartekracht.” Virtual reality, wat tot nu toe een nogal cerebrale aangelegenheid was, een ervaring exclusief voor oog en brein, krijgt er zo een volwaardig zintuiglijke dimensie bij.

Hiroaki Umeda in Median. Foto: s20

De voorstellingen van IMPACT laten nieuwe en vernieuwende toepassingen van technologie zien, waarvan het niet ondenkbaar is dat ze binnen afzienbare tijd in het dagelijks leven opduiken. Impact gaat over vooruitgang en innovatie, en op ethisch gebied zelfs over de emancipatie van technologie. Maar, zo waarschuwt Peter Missotten, dat heeft ook een keerzijde.

“Wij zien onszelf in een meesterpositie. Wij zijn de ontwerpers en hebben de macht. Totdat er iets kapot gaat, de stroom uitvalt en je merkt voor hoeveel dingen we afhankelijk zijn van onze machines. De technologie zit aan het stuurwiel en wij zijn misschien wel meer slaaf dan we denken.”

Missotten vergelijkt de positie van onze smartphones, pc’s en andere gadgets met die van katten. “Daarvan denken mensen altijd dat zij die in huis hebben. Maar een kat ziet ons wellicht als haar butlers, die haar voeren en aanhalen. Stel dat marsmannetjes op onze planeet landen en onbevooroordeeld moeten bepalen wie de dominante partij is – dan zou de kat wel eens kunnen winnen.”

De voorstellingen van IMPACT en het festival als geheel functioneren dan ook als kritische spiegel, die ons bewuster wil maken van onze omgang met technologie en de mate waarin ons leven er inmiddels door gevormd wordt. “We kunnen het dwingende karakter van technologie accepteren en er het mooiste van maken”, zegt Missotten. “Maar dat kan niet zonder kritische houding. We vertrouwen op netwerken om ons informatie te geven over plaatsen waar we nooit geweest zijn en zaken die we zelf niet hebben meegemaakt. En we laten ons gedrag erdoor beïnvloeden. Afgaande op social media zou je denken dat migratie het belangrijkste vraagstuk was bij de afgelopen Vlaamse verkiezingen maar als ik om me heen kijk zie ik veel grotere problemen. Technologie creëert een beeld, een spook achter de boom. En nu valt het misschien nog mee. Kunstmatige intelligentie is pas een kleuter, pas maar op als het de puberteit bereikt.”

Uiteindelijk draait het om het omarmen van een diversiteit die veel verder gaat dan gender, ras en klasse. En het theater kan daar volgens de lector een centrale rol in spelen. “Het is een omkering van het idee van theater als arena van drama en fictie. Maar als de dagelijkse werkelijkheid steeds meer virtueel wordt, kan het theater een plek worden waar dingen fysiek, rauw en echt zijn.”

IMPACT Festival van 9 tot en met 23 november in CCHA/cultuurcentrum Hasselt en Forum in Luik. ccha.be, impact-regio.eu