De kale, repititieve avantgarde muziek uit de jaren 60 en 70 gold als vernieuwend en bloedirritant. YVONNE COX zet de schijnwerper op Julius Eastman en zijn lotgenoten. ‘Ze schreven fantastische muziek, maar we zijn ze vergeten.’ 

In een artistiek klimaat dat zich scherp afzette tegen de gevestigde muziekindustrie liet de avantgarde muziek van de jaren 60 en 70 de grenzen tussen conceptuele kunst, muziek en performance vervagen. Figuren als John Cage, Terry Riley, Morton Feldman, Petr Kotik en Laurie Anderson kregen, hoe uiteenlopend hun muziek ook was, voorgoed het predikaat grensverleggend mee. 

Deze hate it or love it-muziek werd vooral bekend door de legendarische blanco partituur (4’33’’) van Cage, een muziekstuk dat alleen de klank van de stilte voortbrengt. Viereneenhalve minuut lang.

Maar de avantgarde scene was echt wel breder dan genoemd vijftal. Wie verder luistert dan het oor aankan, stuit bijvoorbeeld op de muziek van pionier Julius Eastman (1940-1990). De componist, pianist, zanger en performancekunstenaar die meditatieve muziek schreef en lange tijd op handen werd gedragen, is een van de hoofdrolspelers in het driedaagse festival Downtown New York in Antwerpen.

Julius Eastman tijdens een optreden. foto Ron Hammond / New Amsterdam records

Het was in het muziekcollectief Creative Associates, de bakermat van de New Yorkse avantgarde, waar Eastman collega’s als Martin Feldman leerde kennen. Ook kwam hij er in contact met het S.E.M.Ensemble uit New York. Het bestaat nog steeds, en wordt geleid door fluitist Petr Kotik. Eastman was er niet alleen de eerste zwarte componist, hij was openlijk gay en gebruikte zijn homoseksualiteit om invulling te geven aan zijn teksten.

Voor Hendrik Storme, artistiek directeur van het Antwerpse festival, is het díe identitaire combinatie die Eatsman zo boeiend maakt, ‘juist voor een publiek van vandaag. Zijn geruchtmakende ‘waarom mag ik niet zijn wie ik ben’-activisme en zijn provocerende teksten lijken van de dag van vandaag. Zijn tragische dood in 1990, Eastman werd slechts 49 jaar, gekoppeld aan een gebrek aan brede erkenning tijdens zijn leven, zorgde er mede voor dat zijn nalatenschap lang verborgen bleef. Pas een paar jaar geleden kwam er opnieuw aandacht voor hem.

De vrijwel vergeten componist Julius Eastman hoorde bij de avantgarde van de jaren 60 en 70

Downtown New York is behalve een eerbetoon ook een rechtzetting van de statuur van Eastman. In zijn muziek putte hij uit een breed scala aan invloeden, van Afrikaanse ritmes tot minimalistische technieken, zijn composities zijn een weerspiegeling van de avantgarde uit de jaren 60 en 70. Storme: ‘Dit is ook een gelegenheid om na te denken over de vraag hoe het mogelijk is dat hij zowat uit de analen van de muziekcanon was verdwenen. Waarom werd juist hij uit het oog verloren?’

Volgens Storme biedt het festival de kans om anders naar de muziekgeschiedenis te kijken, ‘met een bril die meer rekening houdt met racisme en andere mogelijke filters die lange tijd over de cultuurgeschiedenis werden geplaatst. De discussies van nu over afkomst, diversiteit en identiteit maken de persoon Julius Eastman extra relevant.’

De vertolking van Eastmans muziek in Antwerpen door het S.E.M.Ensemble levert getuigenissen op uit eerste hand over de eerste zwarte componist die toetrad tot de Creative Associates. Pianist en Eastman-kenner Daan Vandewalle is van de partij; hij werkt niet alleen samen met S.E.M. Ensemble maar ook met een sopraan, contratenor en nog een pianist.   

Eastmans grootste werken zoals Gay Guerilla, Joy Boy en Our Father zullen klinken in een scenisch concert, precies zoals de avantgardisten het zagen. Naast de stilte van Cage zul je ook werk van Morton Feldman (For Samuel Beckett) onder leiding van Manoj Kamps en het HERMESensemble horen. En evengoed is er de jonge Vlaamse pianist Bram De Looze die vanuit zijn Amerikaanse ervaring terugblikt op die muziekstijl. En zoals performance er in de jaren 60 en 70 als vanzelf bijhoorde, maar daarna bij uitvoeringen toch sneller werd geschrapt, maakt een EK Slam Poetry deel uit van het festival.

Storme: ‘Vandaag de dag hebben we klaarblijkelijk de openheid om figuren als Julius Eastman voor vol aan te zien en tot de conclusie te komen dat de muziekgeschiedenis herschreven moet worden, om eer te doen aan de veelzijdigheid van hoe het toen allemaal heeft geklonken.

Na onderzoek door De Singel wordt tijdens Downtown New York een historische uitvoeringspraktijk opgetuigd waaruit ook andere componisten kunnen oplichten. Bij de zoektocht naar Europese zwarte componisten uit de 19e en 20e eeuw komt hetzelfde beeld als bij Eastman naar boven: ze schreven fantastische muziek, maar we zijn ze vergeten. 

Muziekfestival Downtown New York. Van 18.01 t/m 20.01 in De Singel in Antwerpen. desingel.be