Beethoven deed het ook. Toen hij doof was zette hij een houten stok tegen zijn piano en voelde met zijn tanden de trillingen. Theatercollectief CREW en de philharmonie zuidnederland willen alle zintuigen betrekken bij de beleving van Beethovens Vierde Symfonie. door Duncan Liefferink

Tot pakweg honderd jaar geleden ging je naar een concert, je luisterde naar een stuk en dat was het. Je mocht blij zijn als je het ooit in je leven nog eens te horen kreeg. Nu horen we de hele dag muziek: op de radio, in de supermarkt, uit het keukenraam van de buren.

Muziek is zo gewoon geworden dat we het vaak niet eens meer opmerken. Je zou het luisterinflatie kunnen noemen. Ja, zelfs tijdens concerten zie je soms mensen wegdommelen. Ze hebben het stuk al honderd keer gehoord – en mooier.

Tijd dus om alle afleiding uit te bannen. Om alle zinnen bij het luisteren te betrekken. Om weer volledig in de muziek op te gaan. De philharmonie zuidnederland gaat het deze herfst proberen en werkt daarbij samen met het Brusselse theatercollectief CREW, beeldend kunstenaar en theatermaker Chantalla Pleiter en geluidskunstenaar Christoph de Boeck. De groep werkt onder eindverantwoordelijkheid van Eric Joris, oprichter en leider van CREW, maar Chantalla Pleiter (Havelte, 1982) heeft de artistieke en organisatorische touwtjes in handen. Via skype vanuit Groningen legt ze haarfijn en scherp formulerend uit wat er gaat gebeuren.

Op het programma staat Beethovens Vierde Symfonie. Wat gaan jullie met Beethoven doen?
“Laat ik vooropstellen: Beethoven wordt gewoon gespeeld. Door de philharmonie zuidnederland onder leiding van de jonge Estse dirigente Kristiina Poska.”

Maar daar blijft het niet bij…
“Nee, daar blijft het niet bij. Aan het begin van het concert worden de bezoekers in drie groepen verdeeld. Het orkest speelt op een groot podium. De eerste groep mag vlakbij het orkest en de dirigent op de grond gaan liggen. De nabijheid van de muziek en de liggende houding leiden tot een fysieke overgave die je op een stoel in de zaal nooit hebt.

Verder weg van het orkest hangt een aantal metalen platen in een cirkel. Daar gaat de tweede groep naar toe. Je kunt het orkest op die plek nog steeds horen, maar je krijgt ook een hoofdtelefoon met een bewerking van de muziek. Die bewerking wordt ter plekke gemaakt door Christoph de Boeck.”

Twee versies door elkaar heen?
Ja, maar je moet je die bewerking voorstellen als een versterking van de muziek die het orkest speelt, een soort ‘parallel auditief universum’. En je kunt de hoofdtelefoon ook afzetten. Zeker zo belangrijk is dat die platen gaan vibreren door de muziek. Je kunt je handen ertegenaan leggen, of je hoofd, zodat de trillingen rechtstreeks je lichaam ingaan. Beethoven deed dat zelf ook toen hij doof was. Via een stok die hij tussen zijn tanden hield probeerde hij de trillingen van de piano op te vangen.”

En de derde groep?
“Die krijgt ook een hoofdtelefoon en er zijn ook weer metalen platen. Daar ga je tegenaan staan, de trillingen van de muziek verspreiden zich door je lichaam, je doet je ogen dicht en langzaam kantelen de platen. De zwaartekracht die op je lichaam inwerkt verandert. Je wordt letterlijk en figuurlijk de muziek ingekanteld.

Tussen de delen van de symfonie wisselen de groepen. Daarvoor wordt nog gepaste ‘tussenmuziek’ gecomponeerd. Het is essentieel dat de bezoekers de hele tijd ondergedompeld blijven in de sfeer van de muziek.”

Hebben jullie al contact gehad met de dirigente, Kristiina Poska?
“Nog niet. Maar op de uitvoering van de muziek hebben wij geen invloed. Het gaat vooral om praktische afstemming.”

Je werkt al jaren nauw samen met CREW, het gezelschap van Eric Joris. CREW beweegt zich op het raakvlak van technologie en kunst. Music & Technology is de titel van dit concert. Welke rol speelt technologie hier?
“CREW heeft altijd veel gewerkt met ‘immersie’, onderdompeling van de toeschouwer door middel van virtual reality. Een paar jaar geleden hebben we bijvoorbeeld een project gedaan met het Concertgebouw Brugge. Jos van Immerseel en Anima Eterna speelden de Pastorale van Beethoven. Die symfonie verbeeldt een bezoek aan het platteland. Van de uitvoering en in het gebouw zijn 360-graden filmbeelden gemaakt, die zijn vermengd met andere geluiden. Met een hoofdtelefoon, een videobril en lopend met hulp van een begeleider kun je de wandeling – op het platteland, door het gebouw of door de symfonie, het is maar hoe je het wilt zien – op iedere willekeurige plek nabeleven.

Met de philharmonie zuidnederland gaan we iets heel anders doen. De muziek klinkt live en hoewel er bijvoorbeeld voor de kantelbedden wel degelijk technologie nodig is, is de rol daarvan veel minder zichtbaar. De technologie is voor CREW nooit een doel op zich. Het gaat om de beleving.”

Het klinkt allemaal reuze spannend, maar waarom zouden we dit doen? Is Beethoven 4 op zichzelf niet mooi genoeg?
“Dit is een unieke fysieke ervaring! Wanneer lig je nou naast een orkest? Klassieke muziek wordt vibratie, het lichaam wordt een verlengstuk van de muziek, het is een totaalervaring voor lichaam en geest!”

Music & Technology – Beethoven below the surface. Beethovens Vierde Symfonie met CREW en de philharmonie zuidnederland o.l.v. Kristiina Poska. Op 1 november 2017 in Eindhoven en op 2 november 2017 in Maastricht. philharmoniezuidnederland.nl.