‘Hoe slechter het met de mensheid gaat, hoe beter voor de wereld. Sinds ik me dat realiseer, durf ik weer voorzichtig naar de wereld te kijken.’
Eén reactie leverde mijn oproep, vorige week op deze plaats, op om concrete ontwikkelingen te noemen die ons optimistisch stemmen. De reactie was van Agata Siwek, een in Nederland levende en werkende Poolse kunstenares. Lees haar gedachtegang nog een keer en bekijk de balpentekening die ze erbij leverde. Toelichting overbodig.
De echte optimisten lieten het dus afweten. Een teken aan de wand? Of is dat te pessimistisch gedacht?
Eerst terug naar het stukje van vorige week. Te beginnen met de definities.
Een optimist is iemand die denkt (of verwacht, of hoopt) dat het, hoe beroerd het ook gaat, wel goed komt. Zelfs in een tijd leven waarin bijna alles misloopt, tegelijkertijd, in een onontwarbare kluwen van clusterfucks.
Een pessimist houdt er rekening mee dat de dingen niet vanzelf goed gaan. Dat je op je qui vive moet zijn, en bereid om in te grijpen waar nodig. Datgene wat oeroptimist Mark Rutte dertien jaar lang níet heeft gedaan.
Cabaretier/filosoof Tim Franssen vat dit tijdperk van clusterfucks samen in één term: het calamiteitperk. Waarin de leugens-om-bestwil hebben plaatsgemaakt voor leugens-uit-eigenbelang. In die wirwar van breed uitgemeten eigenbelangen bestaat geen gedeelde werkelijkheid meer. Het algemeen belang? Van de vier partijen die nu een kabinet gaan vormen is er hooguit één die zich daar iets van aantrekt.
Adam Smith (1723-1790), de grondlegger van het kapitalisme, bedacht dat het nastreven van het eigenbelang goed uitpakt voor het algemeen belang. Hij ontdekte een economische natuurwet, de befaamde ‘onzichtbare hand’, die ervoor zorgt dat het collectief er beter van wordt als het individu persoonlijk gewin nastreeft.
Het is, nog steeds, een fascinerende gedachte. Want het kán. Stoppen bij rood, bijvoorbeeld, dient zowel het eigen als het algemeen belang. Alleen: hier is geen sprake is van een natuurwet, maar van ingrijpen door de overheid.
De stoplicht-metafoor kun je over de hele samenleving leggen. Zonder (bij)sturing of ingrijpen wordt het op élk kruispunt van belangen een zootje. Gevaarlijk ook. Het huidige calamiteitperk vraagt dus om een roedel standvastige pessimisten die dat ingrijpen in goede banen kan leiden.
Een mooie pinkstergedachte, lijkt me.
U vindt van niet? Laat het ons weten!

De zichtbare hand. Balpentekening van Agata Simek.