Als de plannen worden uitgevoerd, gaan Museum Van Bommel Van Dam in Venlo en Museum Het Domein in Sittard verdwijnen. In beide steden komen burgers met alternatieven, en volgen achter gesloten deuren hun eigen agenda. “Wanbeleid. Maar de wethouders interesseert het niets.”

Respectloos, foetert Kim Schmitz, fractievoorzitter GroenLinks van Sittard-Geleen. De discussiebijeenkomsten over de invulling van De Domijnen (jaja, met lange ij), de noemer nieuwe naam van de samensmelting van archief, bibliotheek, museum, muziekschool en stadsschouwburg, zijn van de agenda verdwenen. Het ondernemingsplan is geschreven zonder inbreng van derden. “Het is respectloos tegenover de mensen die nu met een alternatief komen.”

Het gedonder is niet van de lucht in Sittard. De sponsoren en de Vrienden van Museum Het Domein, ruim driehonderd in totaal, vrezen dat het museum vermalen wordt in de nieuwe opzet, die wordt gezien als een in wollig taalgebruik verpakte bezuiniging. “We zijn ernstig bezorgd over de continuïteit van het museum”, heet het diplomatiek uit de mond van Albert Groot, voorzitter van de Stichting Sponsoring Het Domein. Groot is de spreekbuis van een groep liefhebbers die vinden dat de afdeling hedendaagse kunst van het museum moet blijven voortbestaan, onder de vertrouwde naam van Het Domein. Intussen hebben de Vrienden van het Museum een alternatieve begroting gemaakt voor een afgeslankt, zelfstandig blijvend museum dat volgens Groot in het tweede jaar “een besparing oplevert van 450.000, en op termijn van 600.000 euro op jaarbasis’.

Veel kans om die visie toe te lichten, hebben ze naar hun zeggen niet gekregen. Nog voordat het plan aan de gemeenteraad is voorgelegd, heeft cultuurwethouder Noël Lebens al laten weten dat de losweking van Het Domein geen haalbare kaart is. “Het proces is in de eindfase”, zegt zijn woordvoerder. “Dit is niet het moment om nog eens naar allerlei alternatieven te kijken.” Tom de Rooij, beoogd directeur van De Domijnen, zegt dat er genoeg gepraat is. “Ook met vrienden en sponsors van Het Domein.”

Ook in Venlo is het kommer en kwel rondom Museum Van Bommel Van Dam. Het rondom een verzamelaarscollectie opgebouwde museum kampt met dalende bezoekcijfers en achterstallig onderhoud, geraamd op drie miljoen euro. De gemeente wil het museum onderbrengen in het provinciale Limburgs Museum.

Onder de toenmalige wethouder Peter Freij lanceerde Venlo in 2010 nog een ambitieus masterplan onder de titel Museumkwartier. Daarin zou ruimte zijn voor Van Bommel Van Dam, het Limburgs Museum en een nog op te zetten Tajiri Museum, rondom het legaat van wijlen de in de gemeente Venlo woonachtige Nederlands-Amerikaanse Cobra-kunstenaar Shinkichi Tajiri. Dat plan werd in de raad afgeschoten, de erven Tajiri trokken zich vervolgens terug. Inmiddels zit Venlo op een spoor dat in een andere richting gaat: de gemeente wil Van Bommel van Dam, in 1971 het eerste museum voor hedendaagse kunst in Limburg, een deel van de collectie afstoten en de rest onderbrengen in het Limburgs Museum, een historisch museum dat zich grotendeels richt op kinderen.

Een woordvoerder van de Venlose cultuurwethouder Jos Teeuwen heeft geen moeite in deze ontmanteling “een ingekrompen versie van het Museumkwartier” te herkennen. Op de vraag wat de samensmelting nu precies inhoudt, volgt een verkapt zwijgen: “De gemeenteraad moet zich beraden.” Ook Rick Vercauteren, directeur van Museum Van Bommel Van Dam, verkiest het om te zwijgen. “Ik geef geen commentaar omdat we midden in een complex bestuurlijk en ambtelijk proces zitten.”

Betrokken Venlonaren hebben geen goed woord over voor de handelwijze. Mart Peters, die zich in het verleden hard maakte voor een Tajiri Museum, spreekt van “een onderonsje”. Hij hekelt de lethargische houding van de gemeente en verbaast zich erover dat niemand bereid is om publiekelijk verantwoording af wil leggen.

Voormalig Océ-topman Frans van Oudenhoven was lange tijd voorzitter van de Vrienden van Van Bommel Van Dam. Hij is het grondig met Peters eens. “Wanbeleid”, is zijn analyse. “Het museum is een gemeentelijke afdeling. Er is nooit een afzonderlijke begroting geweest, waardoor er geen zicht was op inkomsten en uitgaven. Vercauteren is een ongeleid projectiel en er is geen Raad van Toezicht. Maar de wethouders interesseert het niet. En dus zal dit unieke museum – door Tajiri ooit nog geprezen als goed gebouw dat kunst tot zijn recht laat komen – hoogstwaarschijnlijk verdwijnen.”

Net als in Sittard is ook hier een groep ongeruste burgers opgestaan met een alternatieve plannen. Geopperd wordt het Venlose museum om te vormen tot een locatie voor een biënnale, met elke twee jaar een nieuwe curator aan het hoofd. Duurzamer is het verzelfstandigingsmodel dat wordt voorgesteld en dat de geschiedenis van het museum wil omdraaien. In 1971 zocht het verzamelaarsechtpaar Van Bommel Van Dam een museum voor zijn collectie, nu zou het museum zoeken naar een echtpaar om de zaak te bestieren, aldus Edmond Staal namens de initiatiefgroep. Als voorbeeld wordt Slot Loevestein aangehaald, dat vorig jaar met overweldigend succes een vacature plaatste voor een beheerder/bewoner. “Het college vindt het idee op zich aantrekkelijk”, reageert de gemeentewoordvoerder voorzichtig. “Maar ook zo’n alternatief blijft geld kosten.”

De ontwikkelingen in Sittard en Venlo doen ook buiten de provincie de wenkbrauwen fronsen. “De gemeente Venlo stoeit met de prachtige erfenis van Museum Van Bommel Van Dam en daar kijken wij met zorg naar. De collectie moet goed gewaarborgd blijven”, stelt Siebe Weide, directeur van de Nederlandse Museumvereniging. In Sittard zet hij kanttekeningen bij de manier wijze van opereren. “Je kunt je afvragen of een top-down benadering een levend resultaat oplevert. Er wordt bovendien geredeneerd vanuit het begrotingsbeleid en niet vanuit de cultuur.”

Tegelijkertijd wil zowel Sittard als Venlo zich profileren als stad met een sterke culturele uitstraling. Musea zijn onontbeerlijk voor een vestigingsklimaat dat prettig is voor de kenniswerkers die de regio zo graag wil aantrekken, papegaaien beleidsmakers uit de boeken van Richard Florida. Maar de ingeslagen paden wijzen nergens op een visie op een sprankelende culturele infrastructuur, laat staan op het concretiseren daarvan.

“Aan echte citymarketing wordt niets gedaan. Venlo dreigt weer een uit de kluiten gewassen dorp te worden”, monkelt Mart Peters. In Sittard klinkt een soortgelijk sentiment. “Met kunst en cultuur kun je onderscheidend zijn”, zegt aldus Frits Simon, ‘vriend’ van Museum Het Domein. “maar met de plannen die er nu liggen wordt de uitstraling alleen maar regionaler en grijzer.”