Niets zo gek of de 3D-printer kan het maken. Een knie, een roestvrij stalen brug, een huis: alles kan. De eerste met zo’n 3D-printer gemaakte bewoonde woning in Europa staat in Eindhoven. WIDO SMEETS ging kijken en sprak met architect Jelle Houben: ‘Achteraf gezien is het wel grappig dat we, terwijl we met de nieuwste technieken bezig waren, juist op zo’n archaïsche vorm uitkwamen.’
De architect is met de fiets. Zijn kantoor is in de binnenstad, dus hij is er zo. Met grote passen loopt hij van de ene ruimte naar de andere, hij heeft de woning nog niet van binnen gezien. Met neutrale blik komt hij de living in, trekt zijn jack uit en gaat zitten. Koffie of water? Water graag.
Jelle Houben heeft het druk. Het is vlak voor de bouwvak, en net vandaag verhuist Architectenbureau Houben & Van Mierlo naar een nieuw kantoor, op het voormalige NRE-terrein, in het postindustriële hart van Eindhoven. Veel gedoe dus, hoewel het toch een soort thuiswedstrijd is; het bureau werkte mee aan de herontwikkeling van het gebied.
Houben moet even schakelen. Van de drukte van de verhuizing naar de stilte in en rondom de door hem ontworpen, naar verluidt eerste bewoonde 3D geprinte woning in Europa. Het huis, met de vorm van een zwerfkei, ligt niet ver van het vliegveld. Ergens halverwege ligt het goed geconserveerde voormalige hoofdgebouw van vliegveld Welschap, de voorganger van Eindhoven Airport. Op de gevel staat Echt Welschap, er zit een lunchroom in, een tapasbar en een B&B. Het terras is half gevuld, de vlaggen staan strak, er drijven Hollandse luchten over.
Echt Welschap is de blikvanger van Bosrijk, een pas ontwikkelde woonwijk met, zoals de naam doet vermoeden, veel groen. Oude stereotypen als stad en platteland, cultuur en natuur zijn aan het vervagen. De andere blikvanger, in wording dan toch, is Milestone, een groepje van vijf met 3D-printer vervaardigde woningen, gelegen in een halve cirkel, gericht op het zuidwesten, op de daarin in de namiddag tussen de bomen hangende zon.
Qua vorm doen de woningen denken aan menhirs, prehistorische zwerfkeien, sommige liggend, andere rechtop. Van de vijf woningen is er nu eentje klaar. We zitten in de living van die eersteling, aan de antracietkleurige tafel, op zwarte kuipstoeltjes. Veel meer staat er niet in, morgen laten de eerste bewoners de verhuiswagen voorrijden.
Na zijn snelle toer door de woning kost het architect Jelle Houben (Maastricht, 1975) weinig moeite de beginfase van het Milestone-project in herinnering te roepen. Een door de TU Eindhoven gevormd consortium met ondernemingen en overheid achtte de tijd rijp om met een 3D-printer een woning te bouwen. De tijd van de wereldwijde hype was voorbij. Het was tijd om te onderzoeken of de mooie verhalen, die willen dat de 3D-printer alles kan maken, ook klopten. En waar zou dat experiment beter kunnen plaatsvinden dan in Eindoven, de stad van high tech en design?
Architect Jelle Houben: ‘Bij de volgende woningen zal verder worden geëxperimenteerd.’ foto Zuiderlucht
Houben kreeg de vraag of hij het Milestone-ontwerp voor zijn rekening wilde nemen, en of de woningen zouden passen op het NRE-terrein. Hij antwoordde met een ja en een nee; hij dacht eerder aan een landschappelijke dan aan een urbane omgeving – waarna de keuze op Bosrijk viel. Probleempje: de gemeente Eindhoven had voor het stuk grond net een tender gereed, klaar voor publicatie. Houben en het consortium kregen drie weken om hún project uit te werken: vijf met een 3D-printer gemaakte, ook van binnen met high tech uitgeruste woningen.
‘De locatie en de techniek stonden centraal’, kijkt hij terug op die drie dolle weken in de herfst van 2017. ‘Ik zag woningen voor me die als sculpturen in het landschap staan, zonder het landjepik van erfafscheidingen of schuttingen. De bewoners moeten de kans krijgen zich het landschap eigen te maken. De woningen komen in een halve cirkel, gericht op het zuidwesten, waar aan het einde van de middag de zon hangt. In het midden van de cirkel is ’s avonds een kampvuur. Voorbijgangers moeten de indruk krijgen van beelden in een beeldenpark.’
Door de combinatie van het organische, naar een ver verleden verwijzend ontwerp en de high tech toepassingen in de uitvoering kreeg het project de naam Milestone (mijlpaal). De bedenker moet de legendarische tv-animatieserie The Flintstones uit de jaren zestig voor ogen hebben gestaan waar de hoofdrolspelers in van vuursteen gebouwde woningen huisden. ‘Achteraf gezien’, zegt Houben, ‘is het wel grappig dat we, terwijl we met de nieuwste technieken bezig waren, juist op zo’n archaïsche vorm uitkwamen.’
Die vorm kwam verderop in het proces als een boemerang terug bij de bedenkers. Houben: ‘Door de hoeken en de overkragende wanden was het nog een heel gedoe om de horizontale krachten in het gareel te houden. In de engineering heeft dat veel extra tijd gekost.’
Zo ging er gedurende het ‘bouwproces’, dat uiteindelijk vier jaar zou duren, wel meer mis. Het huis bestaat uit 24 geprinte elementen. Vooral in de beginfase moest er nog wel eens een onderdeel opnieuw worden geprint. Jan van der Wegen van woningverhuurder Vesteda, een van de trekkers van het project: ‘Het is niet voor niets een experiment, er bestond amper ervaring met 3D-printen in deze vorm en omvang.’ Liefkozend laat hij zijn hand over de ruwe binnenwand glijden, waarvan de horizontale lijnen doen denken aan touw. Ook de ruwheid komt daarmee overeen. Houben vergelijkt het procedé met het leegdrukken van een gigantische tube tandpasta – in wezen is een 3D-printer een computer die reusachtige, mortel aanbrengende kraanarmen laat bewegen naar de lijnen van het ontwerp.
Over mortel gesproken. ‘Uiteraard hebben we het gehad over de duurzaamheid van deze betonnen woningen’, zegt Houben. Hij kent de groeiende scepsis over blind bouwen in beton; verwijzend naar de recente sluiting van cementfabrikant ENCI in zijn geboorteplaats Maastricht: ‘De mergelgroeve is dicht, nietwaar.’ Tegelijkertijd prijst hij ‘zelfbewustzijn en ambitie’ van TU Eindhoven, de initiatiefnemer, en betonleverancier Saint Gobain Weber Beamix, waar de 3D-printer stond opgesteld. ‘Bij de volgende woningen zal verder worden geëxperimenteerd met de samenstelling van de mortel.’
Zoals het gaat worden: de Milestone-huizen in Eindhoven. rendering architectenbureau Houben & Van Mierlo
Och, er zijn wel meer lessen geleerd die bij de vier nog te bouwen Milestone-woningen tot verbeteringen moeten leiden. Zowel bij Houben als Van der Wegen ligt het woord ‘experiment’ in de mond bestorven. We maken een tweede rondgang door de woning. Houben laat merken dat de high tech belofte van de buitenkant binnen niet wordt waargemaakt. De van vloer tot dak doorlopende kozijnen worden geflankeerd door overgordijnen aan plastic rails bijvoorbeeld. De binnenwanden waren in het oorspronkelijke ontwerp organisch en 3-D geprint, in de uitvoering werden het rechthoekige gipswanden. Het plafond is met houten balken, gipsplaat en gespoten stuuk al even traditioneel.
Ook het conventionele dak, afgebiesd met een aluminium strip, moet volgende keer anders, vindt Houben. Van der Wegen knikt, het hoort bij een proces als dit. De aanhoudende vertraging, waar ook corona aan bijdroeg, werkte hier en daar demotiverend, ‘maar toen resultaat zichtbaar werd, was de energie in één keer terug. Bij de oplevering stonden mensen te stuiteren van opwinding.’
Aan een kostenschatting van de eerste Milestone-woning waagt Van der Wegen zich niet. Er loopt een taxatie van de proefwoning, die zou zo maar eens op 600.000 euro of hoger kunnen uitkomen. Niet echt een prijs voor het middensegment, de groep die Vesteda wil bedienen met huurprijzen van 800 tot 1200 euro. Van der Wegen: ‘Na de tot nu toe opgedane ervaringen ga ik ervan uit dat de productie van de vier volgende woningen goedkoper wordt.’
Naar verwachting worden in 2022 twee nieuwe Milestone-woningen gebouwd, ditmaal in de vorm van een rechtopstaande menhir. Nummer twee en drie krijgt twee verdiepingen. De wanden, nu zo’n zeventig centimeter diep, inclusief isolatieruimte, zullen dunner worden, verwacht Houben, en slimmer: met ander isolatiemateriaal, en met ruimte voor leidingen. De footprint (lees: de oppervlakte) van de woningen wordt kleiner, zodat, in foldertaal, ‘het omringende landschap maximaal tussen de gebouwvolumes door kan meanderen.’ Op het eerste gezicht gaan argeloze wandelaars ze niet eens opmerken, die zwerfkeien tussen de bomen. Totdat ze, bij het vallen van de avond, een kampvuur zien branden.
