Zoek je sokkel

We could be heroes – but just for one day? Veel langer, weet artistiek leider Piet Menu van Het Zuidelijk Toneel. Een cape-met-zilveren-P op zijn rug ontvouwt hij niet. Wel geweldige plannen voor een half jaar heroïek. door Eric Alink

Je hebt ze op sokkels en sokken. Van vlees en bloed of fictief – in schilderkunst, strips, digitale games. Hun verzamelnaam: helden. Sommigen zijn het tegen wil en dank, anderen van harte. Wat zij delen, is morele onovertroffenheid, zelfopoffering en moed. Dat blijft zelden onopgemerkt. Stervelingen huldigen helden met applaus, lof en minstens een voetnoot in de geschiedschrijving. 

Piet Menu: ‘Belgen zouden de dappersten aller Galliërs zijn geweest.’ foto Pim Ras

In de klassieke oudheid waren het vooral krachtpatsers die aanzien afdwongen. Zo vinkte Hercules een to do-lijst met twaalf onmogelijke opdrachten af en sjouwde Atlas – zonder enig benul van de arbowet – met het hemelgewelf rond. Later kwamen helden van pas in de uitstalkasten van kerk en staat. Zij konden inspireren tot gehoorzaamheid of vaderlandsliefde. Ook de filmindustrie omhelst helden: waar het donker is, brengen James Bond, Superman en Indiana Jones licht tot aan de aftiteling.

Het Zuidelijk Toneel verheft de held tot uitgangspunt voor maar liefst vijf producties in de eerste helft van 2021. Als Vlaming weet artistiek leider Piet Menu hoe sterk de zeggingskracht van heldendom kan zijn: ‘De eerste koning van België [Leopold I, 1831-1865 – red.] gaf geschiedkundigen en kunstenaars opdracht om bouwstenen voor onze identiteit te zoeken. Dat leverde een heldhaftig verhaal op: Belgen zouden de dappersten aller Galliërs zijn geweest. Later bleek dat een geografisch misverstand. Maar 99 procent van de bevolking wil deze heldenmythe nog altijd geloven.’

Toch hebben de halfgoden het niet makkelijk, ziet Menu. ‘Vanaf de negentiende eeuw hebben wij mensen van hen gemaakt. Daarmee is hun onbereikbaarheid verloren gegaan. Nu ze bereikbaar zijn, zijn ze ook te vervangen.’ Van een held die ons teleurstelt of in ongenade valt, kunnen we ons rap verlossen. Een kwestie van digitaal ontvolgen of touw kopen – het volk trekt aan het langste eind, bewijzen de neerploffende standbeelden.

Sowieso levert de democratisering van het heldendom verliezers op. Want wie in de 21ste eeuw geen held wordt, die faalt. Te weinig wilskracht, mompelt de maatschappij – eigen schuld, dikke bult. Gelukkig waarschuwen denkers als Michael Sandel en Byung-Chul Han voor de tirannie van dit neoliberale yes, you can. Niet elk wiegje is de bakermat van heldendom. 

HZT trapt af met Heldenketting. Menu: ‘In zes Brabantse steden vragen we een held[in] om een andere held[in] uit de stad voor te dragen, tot het er zesmaal vijftig zijn. Wat mij opvalt: elke stad heeft nood aan helden; maar het motto ‘doe maar gewoon’ is sterk. Schaamte of verontschuldiging is vaak de eerste reactie van genomineerden.’ Vervolgens portretteren zes kunstenaars de vijftig verkozenen in hun stad, wat een lokale expositie oplevert.

Beeld bij Fascist worden, een theatersolo van Theo Maassen. foto Krista van der Niet

Veelbelovend is de theatersolo Fascist worden van Theo Maassen, met de ondertitel ‘durf te denken’. Geen cabaret, maar een stenenregen van gedachten in porseleinige tijden. Vertrekpunt is de veelbesproken roman Fascisme voor beginners uit 2018 van de Italiaanse schrijfster Michela Murgia. ‘Al langer onderzoeken we met Het Zuidelijk Toneel welke staatsvorm het beste bij deze tijd past. Murgia stelt dat het fascisme als methode zo gek nog niet is. In zijn boek Theorie van de kraal uit 2019 stelt socioloog Willem Schinkel dat neoliberalisme en fascisme zelfs dicht bij elkaar liggen. Een statistisch feit: 53 procent van de Europese jongeren – ook in Duitsland – wil het liefst een sterke leider.’

Instead of heroes is een theatersolo waarin Elsie de Brauw heldinnen als Rosa Luxemburg, Hannah Arendt, Tracey Emin en Jane Fonda tot leven brengt. Aan bod komen hun ambities, twijfels en angsten. Vijf zwijgende mannen horen het aan. Een noodzakelijke voorstelling, benadrukt Piet: ‘Held is een mannelijk begrip. Waar zijn de vrouwelijke helden? Of is heldendom juist een mannelijke manier om naar de wereld te kijken?’ De tekst is van Joke Hermsen, Neske Beks en Dana Linssen. Regie: Sarah Moeremans, co-artistiek leider van Het Zuidelijk Toneel. Een vrouwenploeg die borg staat voor geestverruimend theater – in het Engels heeft heroin niet voor niets twee betekenissen.

Menu kijkt ook uit naar De Bastaard, een theatrale speurtocht naar identiteit. ‘Ik ben een halfbloed, een vuilnisbakkenras’, horen we Rashif El Kaoui zeggen. Maar hij is ook acteur, rapper en podcastmaker. Samen met fotograaf en filmregisseur Ahmet Polat reconstrueert hij de reis van z’n amper gekende vader: Marokko, België, Perpignan. Menu: ‘In zowat elk koningsdrama duikt een bastaard op die aanspraken maakt. Die wordt vaak verketterd. Wij laten zien hoe dubbelbloedigheid een ideaal kan worden: de dubbelbloedige als held van de toekomst, wat in manga en science fiction al veel voorkomt.’

Hekkensluiter is Hiii Power: een hiphophuwelijk tussen HZT, de Herman Brood Academie, in de persoon van Jeremy Waterloo, en Woo Hah! Deze mix van theater en hiphop – is een ode aan helden die zelfgeknutseld en gesampeld zijn.

Helden is de verleden tijd van hellen. Maar niet bij Het Zuidelijk Toneel. Tot zomer 2021 is heldendom een onwankelbaar thema. Fier, in opmars. Met excuses aan The Stranglers.

hzt.nl